IJzer (rivier)

Het stroomgebied is 1101 km² groot en ligt voor twee derde in België. Een heuvelrug in Frankrijk vormt in het westen de waterscheidingslijn met het stroomgebied van de Aa; in het zuiden en oosten vormen de West-Vlaamse Heuvels en de Midden-West-Vlaamse Heuvelrug de grens met het stroomgebied van de Leie; in het noorden is een duinenrij de grens met de Noordzeekust.

De IJzer ontspringt ten westen van Kassel in Noord-Frankrijk en heeft twee officiële bronnen, namelijk te Buisscheure en Lederzele. Hij wordt er gevoed door de Penebeek (Peene Becque), de Vuilebeek (Sale Becque) en de Herzele (Herzeele). De Zwijnebeek (Zwyne Becque) op de linkeroever en de Heidebeek (Ey Becque) op de rechteroever vormen een eind lang de grens tussen Frankrijk en België. In België sluiten de Poperingevaart, de Kemmelbeek, de Lovaart, de Ieperlee en de Handzamevaart aan op de rivier. De IJzer mondt uit in de Noordzee in Nieuwpoort (B) via het sluizencomplex Ganzepoot.

IJzervlakte, stroomafwaarts vanuit Diksmuide

Na de laatste ijstijd werd het warmer en steeg de zeespiegel. Het water trok zich wat terug en liet een duinengordel achter, die op verschillende plaatsen door getijdengeulen werd doorbroken. Het landschap veranderde regelmatig door vloed en overstromingen. Door het spel van het water en wijzigende zoutgehalte ontstond duizenden jaren terug een kustveenmoeras. De benedenloop van de IJzer mondde in de omgeving van Veurne uit in de zee. In de vroege middeleeuwen verlegde de monding zich naar de omgeving van Nieuwpoort. Daar lag een dubbele geul, waarvan een tak tot Fintele reikte en een andere tot Gistel. De mens zorgde uiteindelijk voor verdere verlanding en door het aanleggen van dijken werd het land verder droog gelegd in de middeleeuwen. Tot de 13de eeuw bestond de monding nog uit twee geulen, maar de westelijke werd rond 1300 drooggelegd. Tot de 20ste eeuw werd in de veengebied nog turf gewonnen, zoals in De Blankaart.

Het gebied tussen de IJzer en de kust was in de middeleeuwen Veurne-Ambacht. Eind 16de eeuw kwam dit in Spaanse handen en werden langs de IJzer enkele vestigingen opgetrokken tegen plunderingen van hervormingsgezinden uit Oostende. Deze verloren grotendeels hun functie na de val van Oostende in 1604. Na de Vrede van Aken kwam Veurne in Franse handen en vormde de IJzer een noordgrens van het Franse rijk. Opnieuw werden versterkingen uitgebouwd, zoals Fort Knokke. Na de Vrede van Utrecht behoorde het gebied tot de Oostenrijkse Nederlanden. In de buurt lagen nog enkele barrièresteden, maar de IJzer verloor uiteindelijk zijn grensfunctie.

De rivier vormde tijdens de Eerste Wereldoorlog een stuk van de frontlijn en was het tafereel van een stellingenoorlog met loopgraven, waarbij de Belgische en Duitse legers zich langs weerszijden van de rivier hadden ingegraven. Het Belgische leger kon hier na de Slag om de IJzer in 1914 de rest van de oorlog standhouden na inundatie van een deel van de IJzervlakte, op voorstel van de Veurnse onderzoeksrechter en met medewerking van Karel Cogge en Hendrik Geeraert. Verder landinwaarts werden de geallieerde linies bemand door Britse en Franse troepen. Evenals op andere plaatsen in de regio hebben zich hier verschrikkelijke taferelen afgespeeld waarbij elkaars stellingen keer op keer werden ingenomen en terug veroverd met een hoge tol aan mensenlevens. Langs de IJzer herinneren verschillende monumenten en sites aan de oorlog, waaronder de IJzertoren en de Dodengang in Diksmuide.

In mei 1940 bliezen de Franse en Engelse geallieerden alle bruggen en sluizen opnieuw op.

De volgende lijst geeft de gehuchten, dorpen en gemeenten die zich langs of nabij de IJzer bevinden.

in Frankrijk: Lederzele, Buisscheure, Broksele, Volkerinkhove, Rubroek, Les Cinq Rues, Bollezele, Erkelsbrugge, Zegerskappel, La Cloche, Ekelsbeke, Wormhout, Herzele, Wilder, Bambeke, Houtkerke, Kruystraete

in België: Haringe, Roesbrugge, Beveren-aan-de-IJzer, Stavele, Oostvleteren, Eversam, Elzendamme, Pollinkhove, Fintele, Reninge, Noordschote, Knokkebrug, Nieuwkapelle, Oudekapelle, Sint-Jacobs-Kapelle, Woumen, Diksmuide, Kaaskerke, Beerst, Keiem, Stuivekenskerke, Tervate, Schoorbakke, Pervijze, Schore, Mannekensvere, Ramskapelle, Sint-Joris, Lombardsijde, Nieuwpoort

• 
  De IJzer (L' Yser) vlak bij de bron tussen het Noord-Franse Waten en Cassel. Op de achtergrond de hogesnelheidslijn van en naar de Kanaaltunnel.
• 
  De IJzer in Ekelsbeke
• 
  De IJzer in Roesbrugge
• 
  De IJzer bij de Knokkebrug in Merkem (Houthulst)
• 
  De IJzer bij Diksmuide (5 okt 2004)
• 
  Spaarbekken in Sint-Joris, Nieuwpoort
• 
  De Ganzepoot in Nieuwpoort
• 
  Vaargeul van de IJzermonding in Nieuwpoort

• Stroomgebied van de IJzer
• Slag om de IJzer
• IJzermonding

• PDF-bestand over de rivier

Zie de categorie Yser van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.