Het ongeloof van Thomas

Nikolaas Rockox, burgemeester van Antwerpen en goede vriend van de schilder, liet al ver voor zijn dood in 1640 een grafkapel voor zichzelf en zijn Spaanse vrouw Adriana Perez inrichten. Hij koos hiervoor de kerk van de minderbroeders-recolletten in Antwerpen uit. Aan Rubens vroeg hij rond 1613 om een drieluik te maken voor de kapel. Deze triptiek kwam in 1615 gereed en bleef tot 1794 in de kerk. Toen namen Franse troepen haar als oorlogsbuit mee naar het Louvre in Parijs. Na het Congres van Wenen kwam het schilderij terug naar Antwerpen en werd tentoongesteld in het Museum voor Schone Kunsten.

Het bekendste verhaal van de apostel Thomas speelt zich af na de opstanding van Jezus. Thomas, die niet aanwezig was toen Jezus aan de andere discipelen verscheen, geloofde hun verhaal niet. Hij zei: "Als ik in Zijn handen niet het litteken van de spijkers zie, en mijn vinger niet steek in het litteken van de spijkers, en mijn hand niet steek in Zijn zij, zal ik beslist niet geloven". Enkele dagen later verscheen Jezus opnieuw, nu in aanwezigheid van Thomas. Nu raakte ook hij overtuigd, waarna Jezus de beroemde woorden sprak: "Omdat u Mij gezien hebt, Thomas, hebt u geloofd; zalig zijn zij die niet gezien zullen hebben en toch zullen geloven."[1]

Het ongeloof van Thomas was een populair onderwerp in de barok. Schilders als Caravaggio, aan wie Rubens hier duidelijk schatplichtig is, beeldden het onderwerp vaak heel plastisch uit, met Thomas peuterend in Jezus' wond. Rubens koos voor een wat ingetogener versie. Thomas, die een opvallend jong uiterlijk heeft, maar wel de typerende groene mantel draagt, raakt Christus niet aan. Hoewel het niet mogelijk is om de twee oudere mannen naast hem met zekerheid te identificeren, nemen de meeste kunsthistorici aan dat het om Paulus en Petrus gaat. Ook deze heiligen waren niet altijd trouw aan het christelijke geloof geweest. Paulus vervolgde christenen voor zijn bekering en Petrus verloochende Jezus na diens arrestatie. De bedoeling van het centrale paneel wordt daarmee duidelijk. Zelfs de belangrijkste heiligen hebben gezondigd en toch een plaats in het paradijs verworven. Rockox en zijn vrouw hopen op dezelfde milde behandeling. Christus zelf heeft van Rubens een prachtig, anatomisch volledig correct lichaam gekregen dat sterk belicht wordt. Ongetwijfeld liet de schilder zich daarbij inspireren door de antieke kunst die hij tijdens zijn verblijf in Italië had leren kennen.

Beide echtelieden staan op de zijpanelen afgebeeld. Adriana houdt een rozenkrans in haar hand, een symbool van geloof. Nikolaas' hand rust op zijn borst, een teken van liefde. Hoewel zij sobere kledij dragen, verraden details, zoals de parelketting van Adriana Perez, de rijkdom van de burgemeester en zijn vrouw. Op de achterkant van de zijpanelen staan de familiewapens van het echtpaar.

• 
  Het ongeloof van Thomas - Caravaggio

• David Freedberg, Rubens as a Painter of Epitaphs, 1612-1618 pp. 56-59

• Informatie over het schilderij op de website van het Nederlands instituut voor kunstgeschiedenis. Geraadpleegd op 14-03-2015.
• Informatie over het schilderij op de website van het KMSKA. Geraadpleegd op 14-03-2015.
• informatie over het schilderij op Rubens Online. Geraadpleegd op 14-03-2015.
• (en) informatie over het schilderij op History & Arts. Geraadpleegd op 14-03-2015.
• (en) David Freedberg, Rubens as a Painter of Epitaphs, 1612-1618. Geraadpleegd op 16-03-2015.