Herat (stad)

De stad telde 140.323 inwoners bij de volkstelling van 1979, waarmee het toen de derde stad van het land vormde. De Afghaanse Statistische Dienst schatte het inwoneraantal in 2019 op 3929.700

De Herati's zijn grotendeels Perzischtalige Tadzjieken en overwegend moslim waarvan het merendeel soennitisch is. Voor 1980 was er een Joodse gemeenschap die uit zo'n vijftig families bestond en die nadien naar Israël is verhuisd.

De stad gaat waarschijnlijk terug op de stad Artacoana of Aria, die van voor 1000 jaar v.Chr. dateert en een van de eerste steden van de Ariërs was.[5] Liggend op oude handelsroutes, onder andere de Zijderoute, is de regio (Oud-Perzisch: Haraiva) van oudsher het centrum van het handelsverkeer naar China, Centraal-Azië en het Romeinse Rijk.[6]

In 330 v.Chr. werd deze plek ingenomen door Alexander de Grote die er een citadel bouwde en de huidige stad stichtte, die aanvankelijk zijn naam droeg: Alexandria Ariana.[7] In de 7e eeuw werd deze stad door Arabische moslims veroverd die er de islam introduceerden. Na verovering door de Arabieren (661) ontwikkelde ze zich tot een belangrijk centrum van het islamitisch geloof.

In 1038 werd de stad door de Seltsjoeken veroverd.

In de 13e en 14e eeuw werd de stad tot twee maal toe veroverd en geplunderd, aanvankelijk door de Mongolen en later door de Turken onder Timoer Lenk. De inname door de Mongoolse krijgsheer Dzjengis Khan in 1221 zou de meeste inwoners het leven hebben gekost. De Turkse veroveraar Timoer Lenk veroverde en verwoestte Herat in 1381, maar zijn zoon Sjahroech herbouwde de stad en maakte haar tot de bloeiende hoofdstad van het Timoeridenrijk, dat vooral Perzië omvatte.

Onder de Timoeriden (15e eeuw) volgde de grootste bloeiperiode en ontwikkelde Herat zich tot centrum van kunst, cultuur en wetenschap.[6] Een aantal Timoeriden maakte het hof tot een centrum van artistiek en intellectueel leven, zoals Bajsoengoer (1399–1433), een groot kunstminnaar en mecenas, die aan het hof van zijn vader Sjahroech te Herāt leefde, en Hoessein Bajkara die van 1469 tot 1506 in Herāt regeerde. In zijn omgeving waren onder meer de dichter Djami (1414–1492) en de historici Mirchwand (1433–1498) en Chwandemir (ca. 1475-ca. 1535) werkzaam. De raadsman van de sultan, Ali Sjir Neva'i (1440/1441–1501), een machtig mecenas, was de eerst bekende dichter die in het Oost-Turks, het Tsjagataïsch, schreef.[8]

Afgezien van een kort Oezbeeks intermezzo vanaf 1507, bleef de stad tot 1747 bij Perzië horen. Later hebben de Perzen en Afghanen gevochten over de controle van de stad en veranderden de machthebbers over de stad regelmatig, totdat door de Engelse bemoeienissen de stad in 1857 in handen van de Afghanen viel en permanent een gedeelte van Afghanistan werd.[9]

In maart 1979 was Herat het toneel van een opstand, geleid door Ismail Khan tegen het regime van Nur Muhammad Taraki. De inwoners van de stad kwamen in opstand tegen het regime, waarop het Sovjetleger de opstand neersloeg met als gevolg meer dan 24.000 burgerdoden. Het was de opmaat voor de Sovjetinvasie in Afghanistan later dat jaar.[10] Ismail Khan werd in 1992, na de terugtrekking van de Sovjets, gouverneur van Herat. Hij hield zich onpartijdig in de burgeroorlog die vooral in Kabul heerste. Toen Khan het gouverneurschap onder druk van de centrale Afghaanse regering in 2004 moest opgeven, braken er in Herat rellen uit.

De stad is met haar rijke historie een van de toeristische trekpleisters van Afghanistan. Van de bloei van de stad tijdens het bewind van de Timoeriden in de 15e eeuw getuigen onder meer de talloze minaretten en moskeeën.[11] De voornaamste moskee van Herāt is de Masjid-i Jami of Vrijdagmoskee die het oude gedeelte van de stad domineert. Vier blauwe minaretten versieren de wit met blauwe moskee, die uit 1200 dateert, maar sindsdien herhaaldelijk werd verwoest, herbouwd en gerestaureerd.

• 
  Vrijdagmoskee
• 
  Binnenplaats
• 
  Iwan
• 
  Minaret
• 

Onder de Timoeriden (15de eeuw) kwam Herat tot bloei en werd het centrum van de miniatuurkunst.[12] Ondanks de verwoestingen die Timoer in Perzië en de aangrenzende landen had aangericht, werd de periode waarin zijn nakomelingen regeerden een hoogtepunt in de Perzische kunstgeschiedenis (‘Timoeridische renaissance'). Timoer zelf reeds stimuleerde de bouwkunst met opdrachten voor imposante gebouwen in zijn geboorteplaats Kisj (thans: Sjarh-i Sabz) en in zijn residentie Samarkand. Zijn bouwactiviteiten werden voortgezet door Ulug Bey (Samarkand), Sjahroech (Herat) en Ali Sjir Neva'i. De Timoeridische bouwstijl steunt op de traditie van de Perzische architectuur, m.n. de bouwschemaʼs van de Seldjoeken, en wordt gekenmerkt door een verfijnde faienceversiering met toepassing van kalligrafische figuren en door hoge, vaak geribbelde koepels. Van de bewaard gebleven Timoeridische bouwwerken zijn vooral bekend het mausoleum Goer-i-mir, de necropool Sjah-i-Zinda te Samarkand en de Blauwe Moskee te Tebriz. Bajsoengoer stichtte te Herat een atelier, waar kalligrafen, miniatuurschilders en boekbinders samenwerkten bij de productie van kostbare verluchte handschriften, waaronder exemplaren van het Sjahnama van Firdausi. Hier ontwikkelde zich een karakteristieke decoratieve stijl van schilderen, die zich onderscheidde van die in andere centra als Shiraz en Tebriz. Tijdens de regering van Hoessein Bajkara werd de School van Herat beheerst door Perziës beroemdste schilder, Bihzad (ca. 1450–1535 of 1536), die zijn werk na de val van de Timoeriden voortzette aan het hof van de Safawiden in Tebriz en aldus ook de schilderkunst van de 16de eeuw sterk heeft beïnvloed. De kalligrafie, die steeds een van de hoogst gewaardeerde kunstvormen is geweest in Perzië, werd geheel beheerst door het ta'lik-schrift, einde 14de eeuw ontworpen door Mir Ali en in de Timoeridische tijd geperfectioneerd door een aantal meesters, o.a. Sultan Ali uit Mesjhed (gest. ca. 1520).[8]

• Abdullah Ansari (Herat 4 mei 1006-1088), Perzisch mysticus en dichter met de schrijversnaam Pīr-e Ansār en Pīr-e Herāt.[13]
• Djami (1414–1492), Perzischtalig dichter.
• Ali Sjir Neva'i (1440/1441–1501), dichter en een machtig Timoeridische mecenas.
• Bihzad (ca. 1450–1535 of 1536), Perziës beroemdste schilder en de meester van Perzische miniatuurkunst[14], die zijn werk na de val van de Timoeriden voortzette aan het hof van de Safawiden in Tebriz en aldus ook de schilderkunst van de 16de eeuw sterk heeft beïnvloed.[12]
• Mir Ali Heravi, De beroemde kalligraaf van Nasta'liq (nestalik).
• Sayf Heravi (geboren in 1282 in Herāt), Sayf b. Moḥammad Haravi, de auteur van Tāriḵ-nāma-ye Herāt ('Geschiedenis van Herat'), een bekende historicus en chroniqueur van Kartiden dynastie (13e en 14e eeuw).
• Mirchwand (1433–1498), één van bekendste Timoeridische historici.
• Chwandemir (ca. 1475-ca. 1535), één van bekendste Timoeridische historici.
• Sjahroech, Timoeridische heerser, en zoon van Timoer.
• Hoessein Bajkara (r. 1469 tot 1506 in Herāt), Timoeridische heerser en een groot kunstminnaar en mecenas.
• Bajsoengoer (1399–1433), Timoeridische heerser en een groot kunstminnaar en mecenas.
• Aziz Heravi (geboren in Herāt, c. 1952), een bekende muzikant en Rubab-speler uit Herat.

• (en) Laatste nieuws over Herat