Geus (scheldwoord)

Geus (meervoud: geuzen) is een benaming en een deels in onbruik geraakt mild scheldwoord voor een protestant persoon. Deze benaming is ontstaan in de 16e eeuw en werd met regelmaat gebruikt door de katholieken in de Nederlanden. In België, en dan met name Vlaanderen, werd het scheldwoord ook gebruikt voor een niet katholiek.[1]

Oorsprong

Geuzen komt oorspronkelijk van het Franse scheldwoord "gueux", dat bedelaars betekent. Na de beeldenstorm in 1566, twee jaar voor het begin van de Tachtigjarige Oorlog, kwam een groep edelen in opstand tegen de vervolging van protestanten door de Spanjaarden. De edelen van Nederland kwamen naar Brussel voor een smeekschrift aanbod aan de toenmalige landvoogdes Margaretha van Parma, ook wel bekend als de halfzus van de Spaanse koning Filips II. Karel van Berlaymont, de adviseur van Margaretha, zou naar verluidt hebben gereageerd met de denigrerende opmerking: Ce ne sont que des gueux ("het zijn slechts bedelaars").[2]

De geuzen namen hierop dit scheldwoord over en herinterpreteerden het als een geuzennaam voor hun verzet tegen de Katholieke Spanjaarden. Deze vrijheidsstrijders waren in het begin van de Tachtigjarige Oorlog actief en bestonden grotendeels uit lutheranen en calvinisten. De geuzen werden ook gezien als antikatholiek en na vertegenwoordigers van het Spaans gezag waren symbolen van de Rooms-Katholieke Kerk hun primaire doelwitten. Zij deinsden er dan ook niet voor terug om kerken en kloosters te plunderen, in brand te steken en eventueel geestelijken te vermoorden. Dat de geuzen antikatholiek waren bleek ook uit de leuze: liver turcx dan paus (Liever Turks dan paaps). Een spreuk die door de watergeuzen werd gebruikt en door middel van geuzenpenningen door sommige werd gedragen aan hun kleding.

Door de katholieken in de Lage Landen werd uiteindelijk de spotnaam geus gebruikt om uiteindelijk een protestant persoon aan te duiden, gebaseerd op zowel de daden van de geuzen, die door de katholieken al gauw gelinkt werden aan het protestantisme, als de belediging die voortgekomen is uit het smeekschrift aanbod.

Vergelijkbare termen
  • Paap, een scheldwoord voor een katholiek persoon.
  • Geuzen-Els/Elsken Joosten, een protestantse vrouw die woonachtig was in Hapert, en haar bijnaam te danken had aan haar talrijke protestantse nakomelingen, die zich over het hele Kempenland verspreid zouden hebben.
  • Geuzendijk, is een weg tussen Budel en Weert en heeft zijn naam te danken aan het feit dat deze weg werd gebruikt door Weertse protestanten om in Budel een dienst bij te kunnen wonen.
  • De Geuzentempel, een protestants kerkgebouw in Roeselare. De naam werd uiteindelijk gekozen als geuzennaam, en prijkt op de voorgevel van de kerk.
  • Geuzenhoek, staat bekend als de oudste protestantse gemeenschap (geuzengemeente) van België. 
  • Kasteel Geuzentempel, ook wel Hechtermanskasteel genoemd, is een kasteeltje in Terkoest, en heeft zijn naam te danken aan de inwoners die tijdens de schoolstrijd fel tegenstander bleken te zijn van het katholieke onderwijs.
Zoek geus op in het WikiWoordenboek.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.