Geschiedenis van het moderne Griekenland

Otto I. Portret van de hand van Joseph Karl Stieler (Benaki Museum)

De jonge, toegevende en niet bijster talentvolle koning was niet de geschikte man om het verwoeste land met zijn grote schuldenlast te saneren. Hij regeerde als absoluut monarch, bijgestaan door Beierse adviseurs en ambtenaren, steunend op een legertje van goedbetaalde Beierse soldaten. De ontevredenheid groeide en in 1837 moest de koning zijn Beierse ministers door Griekse vervangen; in 1843 dwong een revolutie hem een grondwet ("sýntagma") af, naar Belgisch model.

Een nieuwe opstand in 1861 dwong de kinderloze koning tot afstand van de troon. Otto en zijn koningin Amalia verlieten het land, waarna een rumoerige tijd volgde.

George I

Na het vertrek van Otto I leverde het Deense koningshuis Sonderburg-Glücksburg een koning, en wel de achttienjarige prins Wilhelm, tweede zoon van Christiaan IX, die de naam van George I aannam. De slanke en energieke koning trouwde enkele jaren later met Olga van Rusland. De koning leefde sober, werkte hard en reisde vier jaar door het land om de moeilijkheden van zijn volk te leren kennen. Deense architecten zetten de bouwactiviteiten voort, die de Beierse bouwmeesters onder Otto I begonnen waren.

Ondanks de democratische grondwet van 1864 -algemeen mannenkiesrecht, vrijheid van pers en godsdienst- bleef Griekenland van een stabiele democratie verstoken. Dé strijdvraag van ministerie en parlement bleef: de nog onder Turks bewind staande Griekse gebieden met geweld bevrijden of de Turken te vriend houden om aan het economische herstel van eigen land te kunnen werken.

Als huwelijksgeschenk voor de nieuwe koning had Engeland in 1864 de Ionische Eilanden afgestaan en in 1877 werd het vruchtbare Thessalië bij Griekenland gevoegd. In 1913, na de Balkanoorlogen, volgden Kreta, Noord-Griekenland en een aantal Egeïsche eilanden. In datzelfde jaar werd de populaire koning George I, toen hij door de straten van de pas verworven stad Thessaloníki wandelde, door een geesteszieke doodgeschoten. Zijn oudste zoon Konstantijn volgde hem op.

Venízelos (midden) inspecteert de Griekse troepen aan het Macedonische front in 1918. Hij wordt vergezeld door admiraal Pavlos Koundouriotis (links) en generaal Maurice Sarrail (rechts).

Toen in 1914 de Eerste Wereldoorlog uitbrak, wilde de liberale politicus Eleftherios Venízelos - een wilskrachtige Kretenzer die in 1910 premier was geworden - zich, ter vergroting van grondgebied, aansluiten bij de geallieerden, maar Konstantijn, gehuwd met een zuster van de Duitse keizer Wilhelm II, was pro-Duits. Dat gaf aanleiding tot vele strubbelingen en tot het ontslag en de verbanning van Venízelos.

Onder druk van de geallieerden, die Athene bombardeerden, moest koning Konstantijn in 1917 troonsafstand doen, en met kroonprins George verliet hij het land om erger te voorkomen. Het Griekse volk deed zijn koning met bloemen uitgeleide. Franse troepen rukten Athene binnen, Venízelos keerde naar zijn land terug en verklaarde Duitsland de oorlog.

Intussen was Konstantijns tweede zoon als Alexander I (1917-1920) koning geworden; hij was getrouwd met Aspasia Manos, de beeldschone dochter van een rijke Atheense burger. Het volk beschouwde echter de verdreven koning Konstantijn als een martelaar en noemde Alexander -in zijn koninklijk paleis een gevangene van Venízelos en de geallieerden- geen koning maar "prins (regent)". Na de Eerste Wereldoorlog kreeg Griekenland uitbreiding in het noorden ten koste van Turkije en Bulgarije, het kreeg bovendien Smyrna (het huidige İzmir en omgeving op de Turkse kust in Klein-Azië.

In 1920 stierf koning Alexander I ten gevolge van de beet van een aap. Een volksstemming riep Konstantijn terug: hij werd met laaiende geestdrift ontvangen en premier Venízelos moest het land opnieuw verlaten.

In 1922 speelde zich de hoogst ongelukkige oorlog tegen Turkije af, waartegen koning Konstantijn zich steeds had verzet. De Grieken waren vol van hun eeuwenoude droom: herstel van het Byzantijnse Rijk. Kemál Pasja Atatürk, de sterke man van Turkije, had de afstand van Smyrna en omgeving nooit erkend. Na aanvankelijke successen verliep de oorlog voor Griekenland verder rampzalig, het leed verpletterende nederlagen, de Turken staken Smyrna in brand en de Griekse bevolking vluchtte bij honderdduizenden, het Griekse leger sloeg aan het muiten. De slechte afloop van de oorlog leidde tot een militaire opstand onder leiding van de Venízelos-gezinde generaal Plastiras. Konstantijn kreeg de schuld en hij trad af om een burgeroorlog te voorkomen. Zijn oudste zoon volgde hem op als George II (1922-1923).

In 1923 stierf Konstantijn I in ballingschap te Palermo aan een hersenbloeding. In datzelfde jaar schafte het parlement de monarchie af en riep de republiek uit. Na één jaar koning geweest te zijn, vertrok George II naar Londen.

De (tweede) Griekse republiek (1923-1935)

Demonstratie in 1924 voor het uitroepen van de republiek

Door de bevolkingsuitwisseling - Grieken uit Turkije, Turken en Bulgaren uit Griekenland - stond het arme en verdeelde Griekenland voor de taak bijna anderhalf miljoen uit Turkije en andere gebieden verdreven landgenoten onderdak, voedsel en werk te verschaffen. Grote politieke tegenstellingen leidden tot onrust in het land. In 1924 werd het dan ook officieel een republiek met de militair Koundouriótis als president.

Van januari tot augustus 1926 was er kort een militaire dictatuur onder generaal Pángoulos. In 1928 werd Venízelos weer teruggehaald, nadat zijn partij bij de verkiezingen de meerderheid had behaald. Hij bracht enige verbetering in de economische en financiële toestand en sloot vriendschap met Turkije. Maar in 1932 werd hij door de royalisten ten val gebracht en eens te meer verbannen. In de periode tot de Tweede Wereldoorlog werden de meeste kabinetten door de militairen ten val gebracht.

Premier Konstantinos Mitsotakis ontmoet zijn Turkse ambtsgenoot Süleyman Demirel tijdens het World Economic Forum 1992

Bij de verkiezingen in oktober 1981 voor het 300 zetels tellende parlement, behaalde de "PAnhelleense SOCialistische partij" ("PASOK") met 174 zetels de absolute meerderheid. Andreas Papandreou, zoon van de vroegere socialistische premier Georgios Papandreou, werd minister-president. Hoewel hij aanvankelijk het lidmaatschap van de NAVO ter discussie stelde, werd er in 1983 een nieuw verdrag gesloten, dat onder andere betrekking had op de Amerikaanse bases in het land. Papandréou voerde vele vernieuwingen in: de bruidsschat werd afgeschaft, kerkelijk en burgerlijk huwelijk werden gelijkgesteld, de eeuwenoude spelling ietwat vereenvoudigd en sociale hervormingen werden doorgevoerd. Hij erkende de PLO van Arafat. De verhouding met buurland (maar erfvijand nr. 1) en NAVO-partner Turkije bleef gespannen, vooral na de eenzijdige onafhankelijkheidsverklaring van het Turkse deel van Cyprus in november 1983. Papandréou, die van de Europese Unie royale subsidies voor zijn boeren wist af te persen, raakte echter steeds meer betrokken in allerlei financiële en emotionele schandalen. Aan zijn politieke carrière leek zelfs in 1989 een einde te zijn gekomen toen hij na twee ambtsperioden verpletterend verslagen werd door zijn tegenstanders van de (liberale) "Néa Dimokratía".

De nieuwe premier Konstantinos Mitsotákis zag zich verplicht met onpopulaire maatregelen het economische puin in het land te ruimen. Regelmatig lag Griekenland met zijn E.U.-partners overhoop, onder andere door zijn houding tegenover de burgeroorlog in voormalig Joegoslavië. Als orthodox-christelijk land koos Griekenland voor de kant van Servië en weigerde het de onafhankelijkheid van de vroegere deelrepubliek Macedonië onder die naam te erkennen, uit vrees voor Macedonische aanspraken op de gelijknamige gebieden in Noord-Griekenland.[1] De Grieken noemen het land "ΠΓΔΜ" (spreek uit: poe-ghoe-dhoe-moe; de Griekse afkorting voor Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië) of gewoonweg "Skópia", naar zijn hoofdstad Skopje. Nederland leed in 1991 voor korte tijd onder een Grieks handelsboycot, nadat het bekend had gemaakt de vroegere Joegoslavische deelrepubliek te erkennen onder de eenvoudige naam 'Macedonië'.

In 1993 verloor Mitsotakis zijn parlementaire meerderheid nadat twee van zijn parlementsleden overstapten naar de scheurlijst ("Néa Ánixi", "Nieuwe Lente") van de aan de dijk gezette minister van Buitenlandse Betrekkingen Antonios Samarás. Er kwamen vervroegde parlementsverkiezingen op 10 oktober 1993, waarbij Papandréou - intussen door de rechtbank onschuldig verklaard - vrij onverwacht opnieuw naar de absolute meerderheid afstevende, en na vier jaar oppositie weer aan de macht kwam. Op 1 januari 1994 nam Griekenland het E.U.-voorzitterschap over van België; het conflict met Skopje dat zijn hoogtepunt bereikte in februari '94, toen Griekenland tegen zijn noorderbuur een streng handelsembargo instelde werd inmiddels -onder druk van de Europese partners- min of meer bijgelegd.

Hoe dan ook heeft Griekenland als meest oostelijk gelegen EU-land zwaar te kampen met illegale inwijking, niet alleen vanuit Albanië en het voormalige Oostblok, maar - via buurland Turkije - ook vanuit de moslimwereld (onder andere Pakistan).

Op 10 maart 1995 werd Konstantinos Stephanopoulos verkozen tot president van de republiek. Eind '95 kreeg de zwaar zieke premier Papandréou dergelijke gezondheidsproblemen dat hij in januari '96 moest aftreden en enkele weken later overleed. Dat was voor Griekenland het einde van een tijdperk. De kersverse premier Costas Simitis kreeg het reeds na enkele dagen aan de stok met grote buur Turkije, toen een grensgeschil om het onooglijke rotseilandje Imiá bijna ontaardde. Door toedoen van de Amerikaanse president Clinton kon een heuse oorlog vermeden worden.

Uiteraard volgden de Grieken met Argusogen de politieke onstabiliteit in Turkije, waar bij de parlementsverkiezingen eind '95 de moslimfundamentalisten van Erbakán als grootse partij uit de bus kwamen...

Binnen de EU bleef Griekenland zich trouwens koppig verzetten tegen de toetreding van Turkije (EU-top van Luxemburg, eind '97), dat op zijn beurt volhardde in de halsstarrigheid over de Cyprus-kwestie. De laatste tijd kan men echter een dooi in de betrekkingen tussen beide erfvijanden vaststellen, vooral sinds in 1999 beide landen door een zware aardbeving werden getroffen. In 2000 werden met Turkije vijf samenwerkingsverdragen getekend op het gebied van economie, wetenschap, cultuur, maritieme handel en de douane. In oktober namen beide landen deel aan een gemeenschappelijke NAVO-oefening in de Egeïsche Zee, waarbij de geplande aanwezigheid van Griekse militairen en materieel op Turks territorium aanvankelijk als een doorbraak werd gezien. De relatie kwam echter weer onder druk te staan toen een oud militair meningsverschil over het luchtruim van twee Griekse eilanden weer opspeelde. Uiteindelijk trok Griekenland zich terug uit de oefening.

Op 8 februari 2000 werd President Stephanopoulos met een overweldigende meerderheid in het parlement herkozen voor een tweede ambtstermijn. De verkiezingsoverwinning van PASOK in april 2000 stelde premier Simitis in staat zijn succesvolle economische bezuinigingspolitiek voort te zetten. In het voorjaar 2000 bedroeg de inflatie voor het eerst in 30 jaar slechts 2,9%. Hiermee kwalificeerde Griekenland zich voor deelname aan de Europese Monetaire Unie. Het Europees parlement nam op 18 mei 2000 met grote meerderheid een resolutie aan waarin werd gepleit voor Griekse toetreding tot de eurozone per 1 januari 2001. Op 19 juni volgde de officiële goedkeuring van de Raad van Ministers.

Bij de parlementsverkiezingen van maart 2004 werd de Nea Dimokratia opnieuw de grootste partij van Griekenland, en kwam er een einde aan meer dan 10 jaar regering Simitis. Zijn opvolger werd Kostas Karamanlis.

Op 8 februari 2005 werd in het Griekse parlement met overweldigende meerderheid de voormalige socialistische minister van Buitenlandse Zaken Károlos Papúlias tot president gekozen. De 75-jarige politicus was de enige kandidaat voor de functie, en zijn kandidatuur werd gesteund door zowel de regerende conservatieven als de oppositiepartij PASOK. Van de driehonderd afgevaardigden stemden er uiteindelijk 279 voor, en dat was een recordaantal.

Op 17 augustus 2007 bood Karamanlis het vroegtijdige ontslag van zijn regering aan bij President Papoulias. Hij schreef nieuwe verkiezingen uit voor 16 september 2007, waarbij zijn partij Nea Dimokratia nipt de absolute meerderheid wist te behouden. Karamanlis bleef hierdoor minister-president.

In december 2008 braken hevige rellen uit nadat de politie een 15-jarige jongen doodschoot. In 2009 wist PASOK opnieuw te verkiezingen te winnen en werd Giorgos Papandreou jr., zoon van Andreas Papandreou, benoemd als premier.

De oorzaak vindt men terug, na de val van militaire junta van 1974. Het land zat opgescheept met een enorme schuldenlast vanwege de grote militaire uitgaven. Om delen van de bevolking terug in de economie te laten participeren, creëerde de staat veel banen in de publieke sector en financierde de pensioenen en andere sociale uitkeringen..[2]

Voorafgaand aan de invoering van de euro, hielp devaluatie van de munt om de Griekse staatsschuld te financieren. Na de invoering van de euro in januari 2001, viel dit mechanisme weg. Gedurende de volgende 8 jaar, was Griekenland in staat om zijn hoge niveau van lenen aan te houden, dankzij de lagere rente op de staatsobligaties in euro's, dit in combinatie met een lange reeks van sterke groei van het BBP. Problemen begonnen te ontstaan wanneer de wereldwijde financiële crisis een hoogtepunt bereikte en alle nationale economieën ter wereld aantastte in september 2008. De wereldwijde financiële crisis had een bijzonder grote negatieve impact op de bbp-groei in Griekenland. Twee van de grootste bronnen van inkomst, toerisme en scheepvaart werden zwaar getroffen door de economische neergang, met een omzet daling van 15% in 2009.[3]

Begin 2010 zei Olli Rehn, Europees minister van Economische en Monetaire Zaken : "Griekenland is de enige lidstaat, die zijn statistieken jaren en jaren heeft vervalst." Het bleek dat Goldman Sachs en andere banken, de Griekse regering had geholpen om haar schulden te verbergen.[4]

Als gevolg van het degraderen, door de kredietbeoordelaars, van de Griekse economie tot junk status, eind april 2010, leidde dit tot een bevriezing van de kapitaalmarkt, waarbij Griekenland virtueel als failliet kan worden bestempeld.[5]

Op 2 mei 2010 heeft de Europese Commissie, de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF), later bijgenaamd de trojka, een lening van € 110.000.000.000 toegezegd, om Griekenland te redden en haar financiële behoeften te bekostigen voor de periode, mei 2010 tot juni 2013. Als tegenprestatie moet de Griekse staat voldoen aan de uitvoering van de bezuinigingsmaatregelen, structurele hervormingen en privatisering van overheidsactiva. [6]

Op 11 november 2011 werd Loukas Papadimos premier.