Geodetische koepel

Een geodetische koepel of geodetisch gewelf (Engels: Geodesic dome) is een koepelvormig gewelf dat door de speciale constructie zeer licht kan worden uitgevoerd. De term refereert aan het feit dat driehoeksmeting, een onderdeel van geodesie, werkt met driehoeken op het aardoppervlak; een geodetische koepel is een soortgelijk geheel van driehoeken.

De structuur van een geodetische bol
Geodetische koepel in Montreal (Canada)
Climatron
Geodetische koepels van het Eden Project
Het Aviodome op Schiphol in aanbouw; 26 juni 1969.
Bouw houten geodetische koepel Amazonica Dome Blijdorp Rotterdam

De Amerikaanse architect Richard Buckminster Fuller wordt veelal gezien als de uitvinder van de geodetische koepel. Op 29 juni 1954 ontving hij het Amerikaans patent waarmee Fuller werd geroemd om zijn verdiensten als pionier. Hij gaf met veel onderzoeken en ontwerpen meer bekendheid aan deze specifieke structuur. Meer dan twintig jaar eerder echter ontwierp Walther Bauersfeld, voor en in dienst van Carl Zeiss te Jena, een perfecte geodetische koepel die, net als het patent van Buckminster Fuller, gebaseerd was op de verdeling van de icosaëder (een regelmatig twintigvlak dat tevens de basis vormt van de voetbal), met twintig zeshoeken en 12 vijfhoeken.

Constructie

De geodetische koepel is een bolvormige constructie. Een concept dat bespaart op materiaalgebruik en veel ruimte laat door de stijfheid van de constructie. De constructie is zelfdragend: er is geen verdere ondersteuning nodig.

Het basisprincipe is het projecteren van een regelmatig twintigvlak op een bol. Iedere driehoek op het twintigvlak wordt vervolgens in een aantal driehoeken onderverdeeld. De projecties van de hoekpunten van de driehoeken vormen nu de hoekpunten van het gewelf. Daartussen worden (rechte) balken (liggers) aangebracht. De resulterende structuur is in de afbeelding hiernaast te zien. De hoekpunten van het oorspronkelijke twintigvlak zijn te herkennen als vijfhoekige structuren. Een segment van zo'n bol wordt dan als koepel gebouwd.

Voor de opbouw van de geodetische koepel kan zowel staal als hout worden toegepast. Hout heeft hierbij als voordeel dat het een gering eigen gewicht heeft. Het is daarbij geschikt om drukkrachten op te vangen waardoor alle belastingen in de koepel worden afgevoerd door middel van drukkrachten.

Toepassingen

Doordat de koepel zelfdragend is, is hij bijzonder geschikt voor grote open structuren zoals tentoonstellingshallen. De grootste geodetische koepel, uitgevoerd in hout, staat in de Verenigde Staten met een vrije overspanning van 260 meter. Een van de bekendste voorbeelden van geodetische koepels is het Amerikaanse paviljoen op de Wereldtentoonstelling van 1967 in Montreal (Canada). Andere internationale voorbeelden zijn de broeikas Climatron van Missouri Botanical Garden en verder het Eden Project, een botanische tuin in Cornwall, waarin zich twee kassencomplexen bevinden die bestaan uit meerdere geodetische koepels.

Nederland

In Nederland zijn veel geodetische koepels gerealiseerd. De bekendste stalen geodetische koepel in Nederland is wellicht het voormalige Aviodome bij Schiphol, dat bij de bouw in 1971 de eerste geodetische koepel op het vasteland van Europa was. Deze kenmerkende koepel werd in 2004 gedemonteerd en opgeslagen. In 2018 werd de koepel weer in elkaar gezet op een nieuwe locatie aan de Basisweg, bij de Seineweg in Amsterdam-Westpoort. Het gebouw biedt sinds november 2018 onder de naam Amsterdome onderdak aan een congrescentrum, met plek voor 2.500 bezoekers. Voor de herbouw en inrichting werd op grote schaal gebruikgemaakt van gerecyclede materialen.

Nederlandse voorbeelden van houten geodetische koepels zijn het Artis Planetarium (1986), het subtropisch zwemparadijs van Nes, Ameland (1986), de moskee van Eindhoven (1988), 3D Speeltuin DierenPark Amersfoort (1991), de Indoor Sporthal te Eindhoven (1992), DinoDome[1] van GaiaZOO in Kerkrade (2009) en Amazonica Dome[2] in de Rotterdamse Diergaarde Blijdorp (2013), waar een tropisch regenwoud nagebootst wordt.

Trivia
  • Het bijzondere koolstofmolecuul fullereen is naar Buckminster Fuller genoemd omdat de structuur van het molecuul de vorm heeft van een geodetische koepel.

Foto's Aviodome en Amsterdome
Zie de categorie Geodetische koepels van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.