Feromoon

Een feromoon is een signaalmolecuul dat boodschappen overbrengt tussen individuen van eenzelfde soort. Signalen tussen verschillende soorten worden allelomonen genoemd en kunnen ingedeeld worden in de allomonen en kairomonen. De feromonen en allelomonen worden geschaard onder de semiochemicaliën, oftewel stoffen die instaan voor de overdracht van informatie tussen verschillende organismen.

Een vrouwelijke zwartkamdwergspanner (Gymnoscelis rufifasciata) die feromonen afscheidt

Honingbijen geven isopentylacetaat als agressieferomoon af als hun bijenkorf bedreigd wordt. Daardoor bereiden de werksters zich voor om tot de aanval over te gaan zodra ze een indringer waarnemen. Rook overstemt hun gevoeligheid voor dit agressieferomoon zodat ze geen agressief gedrag vertonen wanneer de imker tijdens zijn inspectie rook in de kast blaast.

Een bekend maar omstreden voorbeeld bij de mens is dat van een groep vrouwen die gedurende een paar maanden dicht op elkaar wonen. Hun menstruatiecycli zouden dan de neiging hebben synchroon te gaan lopen, waardoor alle vrouwen uiteindelijk tegelijk menstrueren.

Mottenmannetjes kunnen bijvoorbeeld de feromonen van mottenvrouwtjes tot op grote afstand ruiken en kunnen zich goed oriënteren in een concentratiegradiënt. Als een mottenmannetje een feromoonmolecuul detecteert zal hij alle bezigheden staken om het vrouwtje op te zoeken en met haar te paren. Bij veel insecten spelen feromonen een belangrijke rol. Met kleine hoeveelheden eugenol kunnen mannetjes van bepaalde soorten orchideebijen gelokt worden. De mannetjes verzamelen deze stof als feromoon om vrouwtjes te lokken die minder gevoelig zijn voor deze stof.

Zelfs sommige planten kunnen elkaar door vluchtige chemicaliën laten weten dat ze bijvoorbeeld door insecten worden aangevreten. Ook natuurlijke vijanden van de planteneters worden weleens door dergelijke geurstoffen aangetrokken. Bananen geven etheen af tijdens het rijpen waardoor bananen in hun omgeving ook beginnen te rijpen. Fruithandelaren kunnen door de temperatuur te regelen en bananen aan etheen bloot te stellen het rijpingsproces regelen. Bepaalde grassoorten geven propeen af als ze aangevreten worden door grazers waardoor grassen in hun omgeving afweerstoffen beginnen te produceren tegen planteneters.

Zoogdieren en reptielen nemen feromonen waar door het zogenaamde organon vomerinasale of het orgaan van Jacobson. Bij mensen is dit orgaan ook in de neusholte aanwezig maar het is weinig ontwikkeld[1].

Onderzoek bij muizen met een knock-outmutatie heeft laten zien dat vrouwtjes die geen feromonen kunnen waarnemen zich als mannetjes gaan gedragen[2].