Dwingeloo Radiotelescoop

Opening radiotelescoop Dwingeloo

De Dwingeloo Radiotelescoop is een radiotelescoop met een enkele schotel met een diameter van 25 meter. De telescoop werd in samenwerking met diverse Nederlandse universiteiten gebouwd in 1954 door Werkspoor en Philips. Met de woorden Zoudt u op deze knop willen drukken, majesteit? werd de telescoop op dinsdag 17 april 1956 officieel in gebruik genomen door koningin Juliana[1] en was korte tijd de grootste radiotelescoop ter wereld. De kosten van de bouw bedroegen 1 miljoen gulden.

Op de locatie van de Dwingeloo Radiotelescoop aan de rand van het Nationaal Park Dwingelderveld werkt ook het grootste deel van de ASTRON-staf. Zij zijn onder andere bezig met de ontwikkeling van (hardware en software voor) de LOFAR-telescoop.

Het gewicht van de hele constructie is ongeveer 120 ton. De fundering is van beton, waarop een rails is gemonteerd, de azimutrail. Daar overheen lopen vier loopwielen met ongeveer 15 ton druk per wiel. De loopwielen dragen de hele constructie. Alle kabels komen de installatie binnen via een spil. De grote parabolische reflector (vaak "spiegel" genoemd) wordt gedraaid door drie motoren, twee voor de azimut en een voor de elevatie. Aan de voorkant van de spiegel zit een focusbox waarin de ontvangstapparatuur zit verwerkt. De gegevens die daar worden opgevangen gaan dan naar de computers die opgesteld zijn in een behuizing achter de schotel.

Een van de eerste resultaten van de telescoop was de nu nog veel gebruikte Westerhout catalogus van radiobronnen van Gart Westerhout[2].

De telescoop is hoofdzakelijk gebruikt voor het in kaart brengen van neutrale waterstof in de Melkweg door middel van metingen van de 21cm-lijn. In 1963 ontdekten Muller, Oort en Raimond de aanwezigheid van hoge snelheids wolken van neutrale waterstof in de halo van de Melkweg[3]. De laatste 21-cm survey die gedaan is met de telescoop was de Leiden/Dwingeloo HI Survey van Hartmann en Burton[4].

Daarnaast is de telescoop gebruikt voor metingen van OH-masers in OH/IR-sterren.

Met de DRT zijn twee kleine sterrenstelsels in de buurt van de Melkweg ontdekt die de namen Dwingeloo I en Dwingeloo II hebben gekregen. Dwingeloo 1 is een balkspiraalstelsel en ligt 10 miljoen lichtjaren ver weg van de aarde, in het sterrenbeeld Cassiopeia en is in 1994 ontdekt. Het stelsel ligt in de zogenoemde Zone of Avoidance (ZOA), een zone waarin sterrenstelsels slecht zichtbaar zijn vanwege onze eigen melkweg. Bij verder onderzoek in die regio naar aanleiding van de vondst werd nog een sterrenstelsel gevonden, Dwingeloo 2. Dwingeloo 2 is een onregelmatig sterrenstelsel en ontdekt in 1996.

Sinds 1998 werd deze radiotelescoop niet meer wetenschappelijk gebruikt en raakte hij in onbruik. Er werd geen onderhoud meer aan gepleegd. Om te voorkomen dat de telescoop bij sterke wind beschadigd zou raken, stond hij permanent in stormstand geparkeerd, ook wel badkuipstand genoemd. Doordat er geen onderhoud meer werd gepleegd begon de installatie te roesten, en vormden vallende stukken metaal een gevaar voor de omgeving. Er werden plannen gemaakt om de installatie te slopen. Op 29 januari 2007 werd de stichting CAMRAS opgericht, die zich met behulp van vrijwilligers inspant om het instrument te restaureren en wederom gereed te maken voor gebruik. Na de restauratie komt de telescoop — de oudste draaibare van dit formaat ter wereld — ter beschikking van radioamateurs, amateurastronomen en onderwijsinstellingen.

Hoewel de telescoop sinds 2014 ter beschikking van radioamateurs, amateurastronomen en onderwijsinstellingen, heeft hij al in 2013 geholpen het contact te herstellen met een nanosatelliet, de Triton-1.[11] De telescoop wordt jaarlijks tijdens de JOTA gebruikt voor moonbouncing.

Fragment van het sonnet Dwingelo van Gerrit Achterberg[12]

• Top 100 Nederlandse monumenten 1940-1958

• ASTRON
• Stichting CAMRAS

Zie de categorie Radiotelescoop Dwingeloo van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.