Duurzame landbouw

Al langere tijd, maar zeker sinds de jaren 1970, wordt gezien dat de (gangbare) landbouw niet duurzaam is. Deze doet een te groot beroep op grondstoffen, water en energie, is ongezond voor mensen en landbouwhuisdieren, belast het milieu en tast biodiversiteit en het landschap aan. Ook zijn inkomsten en lasten binnen het huidige landbouwsysteem ongelijk over de wereld verdeeld.

Als gevolg hiervan is al in de jaren 1970 de alternatieve landbouw ontstaan, wat nu aangeduid wordt als biologische of biologisch-dynamische landbouw. Deze ontwikkelde zich op een andere manier dan wat vanaf toen gangbare landbouw werd genoemd. Belangrijkste kenmerken van deze alternatieve vormen van landbouw is dat ze geen kunstmest of chemische bestrijdingsmiddelen gebruiken.

De problemen van de landbouw verschillen sterk van sector tot sector. Bestrijdingsmiddelen zijn vooral een probleem in de akkerbouw en meer nog in de bollenteelt. De problemen van de veeteelt hebben betrekking op oppervlaktewatervervuiling als gevolg van overbemesting en het dierenwelzijn.

Vanaf eind jaren 1990 werden bepaalde praktijken in de veehouderij ook gezien als bedreigend voor de volksgezondheid. In bijvoorbeeld de pluimveehouderij en de geitenhouderij worden enorme hoeveelheden dieren op één bedrijf gehouden. Hierdoor kunnen ziekten snel evolueren en bestaat er een kans dat de ziekte ook besmettelijk wordt voor de mens. Deze vrees bestaat voor het vogelpestvirus (kippen) en het is al werkelijkheid geworden voor Q-koorts (geiten).

De andere risicovolle praktijk is het gebruik van antibiotica in de veehouderij. Doordat er veelvuldig antibiotica worden gebruikt, worden bacteriën resistent tegen de betreffende middelen en verliest het antibioticum zijn werking. Omdat dezelfde antibiotica worden gebruikt om mensen te genezen, houdt dit een zeker risico in voor de volksgezondheid.

Al sinds het bewustzijn is ontstaan dat de landbouw zekere onduurzame kenmerken heeft, wordt er door de overheid beperkingen opgelegd in de productiewijzen van de landbouw. Deze beperkingen hebben veelal de aard van een verbod nadat het probleem al grote proporties heeft aangenomen.

In het vierde Nationaal Milieubeleidsplan heeft de Nederlandse overheid gekozen voor een transitie in onder andere de landbouw naar een duurzame landbouw. Kenmerkend voor de inzet op een transitie is dat de overheid de stelling inneemt dat zij beperkt invloed kan uitoefenen op de ontwikkeling van, bijvoorbeeld, de landbouw. De overheid moet daarom aanhaken bij veranderingsprocessen die al in de sector gaande zijn, en samen met maatschappelijke en sectororganisaties de verandering een wenselijke richting te laten nemen. Op deze manier zijn er allerlei organisaties, projecten en convenanten ontstaan om de verduurzaming handen en voeten te geven. Een aantal daarvan worden verderop genoemd.

Zowel de landbouwsector als de overheid benadrukken het belang van de rol van supermarkten en consumenten in de verduurzaming van de landbouw (zie 'Toekomstvisie op de veehouderij, Ministerie LNV, 2008). In 2013 werd in volgens de Monitor Duurzaam Voedsel van het Ministerie van Economische Zaken voor 2,5 miljard euro aan eten gekocht dat dier- en/of milieuvriendelijk is geproduceerd. Het gaat daarbij om een marktaandeel van 6,1%. In vergelijking met 2012 nam de besteding aan duurzaam eten met 10,8% toe.[2]

• InnovatieNetwerk, innovatieplatform voor de landbouw
• Courage, innovatieplatform voor de melkveehouderij
• Verantwoorde Veehouderij, een programma van de Universiteit Wageningen
• Duurzame Zuivelketen, een initiatief van LTO Nederland en de Nederlandse Zuivel Organisatie
• Uitvoeringsagenda Duurzame Veehouderij, een convenant tussen het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, verscheidene sectororganisaties, de stichting Natuur & Milieu en De Dierenbescherming
• Kas als energiebron, een programma van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat en LTO
• Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren
• Alliantie Verduurzaming Voedsel, een samenwerkingsverband dat met het ministerie van Economische Zaken en Klimaat een agenda heeft opgesteld voor verduurzaming van de voedselketen. De Alliantie is de opvolger van het Platform Verduurzaming Voedsel.
• Boeren en biodiversiteit, een project van het LTO voor duurzamer weidebeheer
• Functionele Agrobiodiversiteit, een experiment met een ander beheer van akkerranden, waarbij gebruik wordt gemaakt van natuurlijke plaagbestrijding
• Stichting Veldleeuwerik (2002-2020), een initiatief voor een duurzame akkerbouwproductie waarbinnen agrarische ondernemers en hun afnemers samenwerken.