De bovenbazen

Het is ongelijk verdeeld in de wereld. Sommige lieden hebben niets en andere hebben alles. Als men niets heeft biedt het leven nog toekomst. Maar iemand, die alles heeft, is alleen maar bang iets te verliezen. Deze lieden vertellen en zijn zelf het verhaal van de bovenbazen, ook wel bekend als ‘De Bovenste Tien’. Om sterker te staan tegenover de hebzuchtige buitenwereld wonen ze in groepsverband in de Gouden Bergen.[1] Ze hebben zich omringd met voetangels, klemmen en schrikdraad. Ze leiden een vreugdeloos leven, dat ze proberen wat aangenamer te maken door hun bezittingen onderling te ruilen. Dit is dus een geïsoleerd levende groep van negen grootondernemers, de rijkste personen van Rommeldam met voornamen zoals Amos en Nahum die vaak afkomstig zijn uit het Oude Testament.[2] Hun voorzitter - Baas Bovenbaas - heet Amos W. Steinhacker (AWS) en hij slijt zijn dagen met het ruilen van aandelen met andere bovenbazen zoals Nahum Grind (NG), Basil Horrorkitsj, Odin Salamander en Siluur Krok. Op zekere dag zijn AWS en Nahum Grind in een zakelijk gesprek. AWS wil wat aandelen ruilen, maar hij weet bovenbaas NG niet te overtuigen. AWS verveelt zich en hij vindt dat er maar eens iets moet gebeuren. NG vindt dat gevaarlijk maar AWS toont een controlescherm in zijn regelkamer. Er flikkert een lampje dat zich bij de bovenste tien lijkt te willen voegen. NG maakt zich nu grote zorgen, want iemand kan wel een enorme gasbel hebben ontdekt en dan zit ook AWS met al zijn olie in de problemen. Baas bovenbaas AWS verwacht al langer dat er iemand komt aanschuiven bij de bovenste tien, omdat ze nu eenmaal slechts met zijn negenen zijn. Nahum Grind meent dat AWS wel moet weten wie dat dan wel is. AWS is nog vol zelfvertrouwen maar NG dreigt hem met totale degradatie als hij dit flikkerend lampje verkeerd afhandelt. Van Baas Bovenbaas zal hij terugvallen tot een baas met slechts de windmolens.

Op een ochtend maakt Heer Bommel een rondwandeling in de omgeving van zijn slot Bommelstein met zijn vriend Tom Poes. Hij toont de fraaie omgeving en het uitzicht op het kasteel, dat hij roemt om de bouwstijl, de zuivere gotiek. Maar Tom Poes ontkent dat. Tegelijkertijd ergert AWS zich aan dezelfde steenklomp. Hij vraagt aan de hem vergezellende secretaris Steenbreek wie daar wel wonen mag. AWS bijt zijn secretaris toe: "Uit het hoofd en noem me geen meneer!" Heer Steenbreek moet het antwoord helaas toch opzoeken en antwoordt dat er een niemand woont, ene Olivier B. Bommel. AWS noemt hem verdacht en hij moet in de gaten worden gehouden. Juist op dat moment passeren heer Bommel en Tom Poes. Heer Bommel richt zijn wrevel op heer Steenbreek, die hem nu ook nog eens excentriek noemt. Vervolgens vertrekken heer Bommel en Tom Poes in de Oude Schicht naar de stad Rommeldam. Heer Bommel moet van de belastingdienst zijn geld tellen in zijn bankkluis. Tom Poes was al bang dat hij weer zaken ging doen.[3]

Volgens Steenbreek is het kasteel dus van een 'niemand' ene Olivier B. Bommel. Op hun beurt proberen de twee vrienden er achter te komen wie die AWS[4] dan wel niet is. Tom Poes en heer Ollie sluiten na de ontmoeting met het duo er een weddenschap over af. Een duit van Tom Poes tegen een florijn van heer Ollie. De weddenschap wordt, naar later blijkt ten onrechte,[5] gewonnen door heer Ollie en het levert hem één duit op die hij voegt bij het enorme kapitaal in zijn bankkluis. Tom Poes beschouwde die duit als een ereschuld en ging hem onmiddellijk halen.[6] Deze duit heeft verstrekkende gevolgen want dit doet zijn kapitaal de kritische grens overschrijden en het gaat nu meteen ander geld aantrekken. Dat signaal bereikt via de kassier van de bank de bovenbazen. Met behulp van een zware loden kist wordt het geld in de kluis van heer Bommel snel en vakkundig geïsoleerd. Hij wordt zelf meteen uitgenodigd voor een gesprek met de directeur van de Aard-Bank. Ook dat blijkt AWS te zijn. En zijn secretaris is wederom de heer Steenbreek, die heer Bommel bij AWS aankondigt als OBB.

Heer Ollie wordt door AWS uitgenodigd om lid te worden van de bovenbazenclub en wordt daarom vanaf dat moment met OBB aangesproken en geconfronteerd met de geboden van de bovenbazen. Geef nooit geld weg, bevorder slijtage en verveling, roei de natuur uit en ga niet om met minvermogenden. Ongelukkigerwijze behoort ook Tom Poes tot de minvermogenden. Om een beginnetje te hebben krijgt OBB de aandelen DDT. Tom Poes doet opnieuw navraag over AWS bij de benzinepomphouder en vertelt heer Bommel nu dat AWS alle olie bezit. Tom Poes vindt dus nu dat hij de weddenschap toch heeft gewonnen. Hierop maakt Bovenbaas Bommel ruzie met zijn jonge vriend. Hij wil de duit niet teruggeven, waarmee Tom Poes hem juist weer van de Bovenste Tien wil losmaken. Bovendien mag OBB niet meer omgaan met minvermogenden.

Met de onkruidverdelger DDT tracht Bovenbaas Bommel een tegensputterende Pee Pastinakel te helpen de gele nerfknagers uit te roeien, hetgeen volgens deze natuurbeheerder alleen maar door bepaalde spinnen, bruine sluipers, gedaan kan worden. Erger is dat die spinnen zelf omkomen door de per vliegtuig gespoten DDT, terwijl de kevers al resistent zijn tegen DDT en blijven leven. Vervolgens laat heer Bommel in een tweede spuitvlucht enorme hoeveelheden DDT spuiten. Hiermee vernietigt hij ter plekke al het leven en nu ook de gele nerfknagers. Tom Poes verwijt hem het natuurlijk evenwicht te hebben verstoord. Heer Bommel laat zich bepraten door Tom Poes en besluit om in het zuiden nieuwe spinnen te gaan zoeken. Op dat moment komt AWS langs, die best tevreden is dat de natuur is vernietigd. Hij geeft OBB zijn kaartje, waarmee hij met het privévliegtuig van AWS naar het zuiden kan. Aan zijn secretaris Steenbreek legt AWS vervolgens uit dat hij zo OBB in de gaten kan houden. En hij ergert zich aan het witte ventje, dat heer Steenbreek benoemt als T.Poes, een onvermogende.

Het lukt heer Bommel en Tom Poes inderdaad om in het zuiden spinnen te vangen. Bij terugkomst is heer Steenbreek verbolgen over Tom Poes, want die is als minvermogende gratis meegevlogen. Secretaris Steenbreek rapporteert dit aan AWS en voegt eraan toe dat OBB de DDT niet vindt deugen. AWS barst nu in woede uit tegen heer Bommel. Dit is reden voor Bovenbaas Bommel om voor te stellen mechanische spinnen te gaan produceren, want hij was het spinnen vangen toch al zat. Want wat de natuur kan kunnen wij beter. AWS neemt de leiding en er volgt een door de pers de hemel ingeschreven aandelenemissie. Tom Poes moet uit de krant lezen dat er een frisse wind waait door de DDT. Bediende Joost vertelt hem spontaan dat hij zijn spaargeld erin gaat investeren. Tom Poes en Bovenbaas Bommel komen elkaar nog een keer tegen, waarbij laatstgenoemde zich ergert dat zijn vriend hem niet groet. Maar Tom Poes legt uit dat Bovenbaas Bommel niet meer met hem mag omgaan. Hij wil het hem niet moeilijk maken en zegt nog eenmaal: "Dag heer Ollie".

De nieuwe mechanische spinnenfabriek wordt een kostbare mislukking. Tijdens de proefdemonstratie voor AWS wordt bovenbaas OBB door een spin in de vinger van zijn linkerhand gebeten, maar een rondvliegende vlieg vliegt ongemoeid in het rond, totdat de alerte AWS het insect eigenhandig grijpt.[7] Het echec is niet goed voor de reputatie van OBB. Het experiment kostte 2 miljard florijnen. Secretaris Steenbreek krijgt instructies inzake de crisis in de DDT. De mechanische spinnen kunnen wel verbeterd worden, maar zijn dan te duur om op de markt te brengen. Bij de Rommeldamse bank laten ze op bevel van heer Steenbreek de DDT imploderen. DDT trekt nu al het geld aan van de kleine beleggers en ook bediende Joost is getroffen. AWS legt OBB uit hoe het nu verdergaat. Hij is geen geld kwijt, omdat de bovenbazen tijdig hebben ingegrepen. Hij moet zijn DDT nu wel ruilen voor het Generaal Energie Syndicaat. Bediende Joost neemt zijn ontslag als zijn werkgever hem zijn aandelenstrop niet mag compenseren.[8] AWS ruilt met Bovenbaas Bommel de DDT voor de aandelen van het Generale Energie Syndicaat. Dit in de verwachting dat heer Ollie hier geen kwaad mee kan. Dat loopt vanzelf. Zodoende heeft hij nu het beheer van de soliumwinning onder zich. Solium is namelijk de energiebron van de toekomst en wordt uit de aarde gewonnen.

De soliumwinning brengt grote schade toe aan de natuur. Twee vierkante kilometer bos levert volgens projectleider professor Prlwytzkofsky een gram solium op. Dat is een jaar energie voor de stad Rommeldam. Tom Poes laat het Bovenbaas Bommel allemaal opsommen en zegt het fijn te vinden. Heer Bommel wordt alleen maar bozer. Ook dwerg Kwetal is boos, hij gaat verhuizen omdat het bos tot woestijn wordt door de soliumwinning. Omdat Bovenbaas Bommel geen tijd meer heeft, laat Kwetal aan Tom Poes zijn futvoeder zien, een altijd draaiend wiel. Tom Poes brengt als een soort van persoonlijk secretaris verslag uit aan de eenzaam bladeren harkende Bovenbaas Bommel.

In de Gouden Bergen hebben NG en AWS wat aandelen geruild. NG hoopt dat de soliumwinning voorspoedig verloopt. Maar de olie van AWS loopt gevaar. AWS weet dat de mammoetschuivers die de bossen vermalen nog steeds op olie lopen. En binnenkort ruilt hij zijn olie met OBB voor het solium. OBB is nu eenmaal een beginner. Maar NG is nog boos over zijn DDT-spinnen, die hem toch nog de naaimachines hebben gekost. Het solium had nooit aan OBB mogen worden gegeven. En omdat AWS de zaken nu toch niet meer vertrouwt, vliegt hij onmiddellijk in zijn privéhelikopter naar slot Bommelstein. Daar is Bovenbaas Bommel in zijn nopjes met de futvoeder die Kwetal heeft gedemonstreerd. AWS schiet volledig in de stress en vliegt linea recta met OBB en futvoeder terug naar de Gouden Bergen.

AWS weet nu dat heer Ollie in de futvoeder het lang gezochte perpetuum mobile heeft. Hierdoor staat het bestaan van de bovenbazen op het spel, want energie voor niets is slecht voor de aandelen.[9] Na enig stoom afblazen prijzen de verzamelde bovenbazen collega OBB, maar ze eisen wel de vernietiging van uitvinding en uitvinder. Steenbreek vliegt mee naar slot Bommelstein en eist volledige medewerking. Anders zou OBB alles verliezen en het maanproject krijgen. Heer Bommel ontsnapt via lakens uit zijn kasteel waar Joost is vervangen door werknemers van SDB en waarschuwt Kwetal. Hij werpt bovendien zichzelf op bij de hem nakomende Steenbreek als de uitvinder van de futvoeder. Steenbreek wordt hierop telefonisch door AWS ontslagen waarop Bovenbaas OBB Steenbreek[10] en zijn bovenbaasknechten uit zijn kasteel trapt omdat hij niet met minvermogenden mag omgaan.

De bovenbazen weten nu zeker dat OBB een ragfijn spel speelt, teneinde zelf Baas Bovenbaas te worden. De Bovenbazen bevriezen al zijn kredieten, letterlijk, samengebald tot een klomp geld waar geen muntje af te halen is. Bovenbaas OBB probeert zijn geldklomp in bovenbaaskluis 10 los te maken. Maar zelfs de futvoeder staat hierbij machteloos. Integendeel, hij verliest zijn laatste losse bankbiljetten.[11] Bovenbaas OBB heeft geen contant geld meer tot zijn beschikking. Zijn collega’s AWS&NG creëren door een algemene loonronde een menigte schuldeisers bij heer Ollie, die niet het beste met hem voorhebben. Heer Bommel krijgt privé geen benzine geleverd en ook kruidenier Grootgrut verkoopt niets op krediet. Inmiddels heeft Heer Bommel wel de soliumwinning stilgelegd als antwoord op de loonronde van 10% die de andere bovenbazen tot verbijstering van de vakbonden hadden afgekondigd. De opgejutte arbeiders van zijn soliumwinning eisen echter alsnog eenzelfde loonronde. Professor Prlwytzkofsky zegt 200.000 florijnen voor zijn arbeiders nodig te hebben.

Tom Poes heeft enige diepgaande gesprekken met de ontslagen heer Steenbreek. Dit alles onder het mom van zijn persoonlijke wraakactie jegens Bovenbaas OBB. Hij weet nu hoe de futvoeder het beste is te gebruiken en wordt daarbij geholpen door het eerste gram solium dat professor Prlwytzkofsky overhandigd heeft aan bovenbaas OBB. Solium blijkt precies datgene te zijn wat Kwetal 'fut' noemt. Die conclusie kan getrokken worden na een moeizaam gesprek tussen Kwetal, Tom Poes en bovenbaas Bommel. In de stad ontstaan onlusten door de uitblijvende loonronde bij de soliumwinning. Maar deze keer wil commissaris Bulle Bas Bommel niet opschrijven, want hij is nu een Bovenbaas. Door op advies van Tom Poes de solium en de futvoeder in de bankkluis samen te brengen vindt een explosie van de geldbal plaats, die een geldregen veroorzaakt waar alle stakers tevreden mee zijn. Commissaris Bulle Bas staat nu weer machteloos tegenover de feestvierende arbeiders. Tom Poes krijgt zijn duit terug. Over de florijn van Bommel vertelt het verhaal niets, dus is de weddenschap, waarmee het bovenbazenverhaal begon, hiermee achteraf van de baan. Heer Bommel is blij geen bovenbaas meer te zijn. Hij kan weer vrijelijk over zijn kapitaal beschikken en is van het gedoe met AWS af.

Op de beurs heeft het ineenstorten van het energiesyndicaat een krach veroorzaakt. Andere aandelen zoals de motoren van NG en de olie van AWS worden in de val meegesleept. Heer Bommel heeft na terugbetaling van de duit ongeveer evenveel geld als aan het begin van het verhaal. De kassier van de bank is minder tevreden omdat er te veel geld in omloop is. De slapende kruidenier Grootgrut wordt door zijn vrouw in de nacht gedwongen al zijn levensmiddelenprijzen met 15% te verhogen. De middenstand komt toch al altijd achteraan. Bij het kasteel wacht Joost met een blij gezicht de kasteelheer en zijn vriend op. Door de sterk stijgende prijzen gaat er niets boven een mooie betrekking met voeding en bewassing. Hij maakt een eenvoudige maaltijd klaar voor de twee vrienden en professor Prlwytzkofsky. Heer Bommel weigert, desgevraagd door de professor, de soliumwinning te herstarten. AWS is dezelfde mening toegedaan. Hij en NG komen er niet achter wat OBB al die tijd heeft bezield want de aandelen van het Energie Syndicaat zijn en blijven waardeloos. Maar ook zij hervatten de soliumwinning niet. Op zijn wandeling door het bos komt heer Bommel de dwerg Kwetal tegen die niet boos is omdat zijn futvoeder kapot is gegaan. Volgens Pee Pastinakel komt de fut alweer terug in het bos. En als dat zo is kan hij altijd weer een nieuwe futvoeder maken.

In De Volledige Werken schrijft Toonder op 11 februari 1991 over de bovenbazen:

Op 29 oktober 2009 verscheen een heruitgave, crisiseditie, met als ondertiteling:"Een Bommelse kijk op de kredietcrisis."[12]

Medio januari 2010 verscheen ook een Spaanstalige versie van dit verhaal. Het is getiteld 'Los Altos Mandos', en is vertaald door Rob Barnhoorn. Deze uitgave werd verzorgd door de Toonder Compagnie in samenwerking met De Bezige Bij. In het Duits heet het werk Die Überdirektoren.[13]

Op woensdag 2 mei 2012 ging een nieuwe editie van De bovenbazen van start. De tekst was dezelfde als bij de eerste publicatie in 1963, maar nu met nieuwe tekeningen van vele Nederlandse tekenaars zoals Thé Tjong-Khing, Dick Matena, Erik Kriek, Gerard Leever, Jean-Marc van Tol en Martin Lodewijk. Toonders satire op het kapitalisme bleek bijna een halve eeuw na verschijning actueler dan ooit en zou tot september elke werkdag op de Achterpagina van het NRC staan.[14]

• De bovenbazen in het Bommelhoorspel

• kranten.kb.nl, 83 afleveringen