Dagobert Duck

Dagoberts "voorloper" in The Spirit of '43

Afbeelding van Dagobert Duck in de East Side Gallery

In tegenstelling tot veel andere Disney-karakters begon Dagobert Duck zijn carrière niet als tekenfilm-, maar als stripfiguur. Hij maakte zijn debuut in Barks' verhaal Christmas on Bear Mountain ("Kerstmis op de Berenberg") uit 1947. Pas vanaf de jaren 80 van de 20e eeuw is hij ook af en toe te zien in tekenfilms (zie #In tekenfilms).

Enkele jaren eerder, in het tekenfilmpje The Spirit of 43 uit 1943, was er echter al een personage te zien geweest dat veel van Dagobert Duck weg had. Het filmpje in kwestie was een informatiefilmpje over spaargeld tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Zijn oorspronkelijke Engelse naam is Scrooge McDuck. De naam Scrooge is een verwijzing naar de vrek Ebenezer Scrooge, de hoofdpersoon in Charles Dickens' klassieker A Christmas Carol in Prose uit 1843. Het eerste verhaal waarin hij optreedt, speelt zich dan ook af in de kersttijd. De naam McDuck is een verwijzing naar Dagoberts Schotse afkomst. Barks koos ervoor om Dagobert uit Schotland te laten komen vanwege de spreekwoordelijke zuinigheid van de Schotten.

In de Nederlandstalige versies van de strips werd de achternaam van Dagobert aanvankelijk ook geschreven als McDuck, maar dat Mc is in de loop der jaren weggevallen.[noten 1] De voornaam Dagobert is afkomstig uit het Duits.[1]

In de loop der jaren hebben meerdere tekenaars het verleden van Dagobert Duck uitgediept. Zo zijn er meerdere verhalen ontstaan over zijn jonge jaren en hoe hij zijn fortuin zou hebben vergaard. Veel van deze verhalen spreken elkaar op bepaalde punten tegen, maar steeds terugkerende elementen zijn dat Dagobert Duck van oorsprong uit een arme Schotse familie komt, de McDuck-clan en zich nadien een weg omhoog heeft gewerkt naar rijkdom. Hij zou rijk zijn geworden als goudzoeker in Klondike.

Oom Dagobert staat met name bekend om zijn gierigheid. Hij leeft zelf erg sober en probeert op elke mogelijke manier geld te besparen. Als het op geld verdienen aankomt, laat hij zich echter door niets of niemand tegenhouden. Hij zoekt voortdurend nieuwe doelen om na te streven en zo meer geld te verdienen, zoals het afsluiten van een goede zakendeal of het vinden van een verborgen schat. Als zakenman gaat hij vaak agressief en doortastend te werk.

Vooral in de eerste verhalen waarin hij meedeed was Dagobert ook erg afstandelijk tegenover zijn familie en wantrouwde elke vorm van bezoek in zijn kantoor. Een bekende running gag uit deze tijd is dat hij steevast een geweer of kanon schietklaar houdt wanneer er iemand binnenkomt. Ook heeft zijn kantoor een valluik dat met een druk op de knop openklapt wanneer Dagobert genoeg van zijn bezoeker(s) heeft. De verbaasde bezoeker wordt via een glijbaan naar de straat afgevoerd. Op deze manier kan Dagobert ook ongewenste bezoekers, zoals bv. een belastinginspecteur, snel naar buiten gooien. In latere verhalen is zijn houding tegenover zijn familie veranderd en is hij duidelijk meer om hen gaan geven. Ook zijn houding als het om zaken gaat is veranderd. In oudere verhalen was hij erg cynisch over dingen als morele waarden en ging tot het uiterste voor geld. Dit karakter was bedacht door Barks en gebaseerd op met name de grote industriëlen uit de tijd dat Dagobert blijkbaar zijn fortuin vergaarde: eind negentiende en begin twintigste eeuw. In latere verhalen lijkt Dagobert beter na te denken over zijn daden en heeft hij een gevoel van eerlijkheid.

Dagobert gebruikt soms fysiek geweld tegen hen die zijn woede opwekken, maar hij is tegen het doden van anderen. Zo redt hij desnoods ook vijanden als die in gevaar verkeren.

In de tekenfilmserie DuckTales vertolkt Dagobert een van de hoofdrollen. Hier is hij duidelijk een stuk aardiger en opgewekter dan in de strips. Deze verandering in zijn karakter wordt vaak toegeschreven aan het feit dat in de serie Kwik, Kwek en Kwak bij hem zijn komen wonen. Hij heeft in de serie een strenge erecode en houdt te allen tijde vol dat geld alleen iets waard is indien men het eerlijk heeft verdiend. Zijn gierigheid is echter ook in de serie duidelijk aanwezig.

Kenmerkend aan Dagobert is zijn geluksdubbeltje, het eerste muntje dat hij ooit verdiende. Hij heeft dit Amerikaanse dubbeltje altijd gehouden. Het dubbeltje wordt vaak gezien als oorzaak van Dagoberts rijkdom (en wordt daarom ook geluksdubbeltje genoemd), maar striptekenaars verschillen hierover onderling. Onder andere Don Rosa laat Dagobert nooit spreken over zijn "geluksdubbeltje". De heks Zwarte Magica wil dat dubbeltje stelen om een amulet te maken waardoor zij de gave van Koning Midas zou verwerven, om alles wat zij aanraakte in goud te veranderen.

Dagobert woont en werkt in het geldpakhuis, een groot kubusvormig gebouw op de Ossegrafheuvel waar eerst Fort Duckburg stond. Het is te herkennen aan het Euroteken(in de Nederlandse strips) of het dollarteken(in Engelse strips) op de voorgevel. De grootste ruimte is de kluis, waar het geld als bulkgoed opgeslagen is. Ook elders in het gebouw slingert veel geld over de vloer. De reden waarom hij het in het pakhuis opslaat en niet op een bank zet, is omdat hij ervan houdt om letterlijk in zijn geld te zwemmen. Er is dan ook een springplank in de kluis. Bovendien heeft het geld nostalgische waarde voor hem, doordat hij precies weet wanneer, waar en hoe hij ieder muntstuk heeft verdiend. Aan iedere munt kleeft dus een herinnering. Hierdoor bevinden zich in de geldvoorraad enerzijds zeer waardevolle munten, maar anderzijds ook munten die door het desbetreffende land al uit de circulatie is genomen en dus niets meer waard zijn.

Er zijn verhalen waarin wordt gesuggereerd dat Dagobert meerdere geldpakhuizen heeft, verspreid over de wereld en dat zijn geldpakhuis in Duckstad gewoon het bekendste is. Verder zegt Dagobert Duck in Don Rosa's verhaal De kluizenaar van Villa Duck.[noten 5] dat slechts een deel van zijn vermogen in het pakhuis opgeslagen ligt. De rest is in de vorm van tegoeden e.d. verspreid over de hele wereld.

De aanbidster van Dagobert Duck is Gitta Gans (of Brigitta Gans), die voornamelijk in Italiaanse strips voorkomt. In Nederlandse verhalen komt ze voor in de Donald Duck Pocketreeksen. De enige vrouw voor wie Dagobert zelf een zwak heeft, is Goldie Glittergoud (ook Knappe Kitty genoemd) uit Klondike. Ze hebben echter nooit een echte relatie gehad; Dagobert Duck is zijn leven lang vrijgezel.

• De Zware Jongens, die altijd op zoek zijn naar nieuwe manieren om het geld van Dagobert te stelen.
• Govert Goudglans, de grootste concurrent van Dagobert als het aankomt op de titel van rijkste ter wereld. Hij heeft ook een geldpakhuis, dat in veel verhalen is gelegen in Zuid-Afrika.
• John D. Rockerduck, een zakenman van Amerikaanse signatuur. De naam is een zinspeling op de miljardair John D. Rockefeller.
• Zwarte Magica, een eend-heks die sinds het verhaal The Midas Touch (1961) het geluksdubbeltje van Dagobert wil bemachtigen om steenrijk te worden.
• Gerrit Gladsnuit of Gladde Glibber, vijand uit zijn goudzoekersperiode in Klondike. Hij komt voor in verhalen van zowel Barks als Don Rosa.
• Arpin Lusène, de Zwarte Ridder, vijand uit De Zwarte Ridder en De Wraak van De Zwarte Ridder. Zijn naam verwijst naar het archetype van alle nette dieven, Arsène Lupin.
• De Whiskervilles, de familie die de McDuck-clan had weggejaagd uit het McDuck-kasteel. (Episode 1 en 5 uit De jonge jaren van Oom Dagobert). Deze naam is afgeleid van de kasteeleigenaar in 'The Hound of the Baskervilles', het bekendste Sherlock Holmes-detectiveverhaal van Arthur Conan Doyle.
• Venijn McSnekke, net als Govert Goudglans een doortrapte concurrent. Hij is een varken en komt oorspronkelijk uit Schotland. In sommige verhalen heeft hij een andere naam of het is een ander personage met precies dezelfde eigenschappen.
• McSchobbejak, die voorkomt in het verhaal De spinazie van McSchobbejak (The Horseradish Story, 1953).

Oom Dagobert, avonturen van een Steenrijke Eend is een albumserie met verhalen waarin Dagobert Duck de hoofdrol speelt.

• Zie: Alle albums van Oom Dagobert, avonturen van een Steenrijke Eend

Als tekenfilmfiguur is Dagobert Duck hoofdzakelijk bekend van de in de jaren 80 gemaakte animatieserie DuckTales. Hierin werd de Nederlandse stem van Dagobert Duck vertolkt door acteur Sacco van der Made. Daarnaast duikt Dagobert op als Ebenezer Scrooge in Mickey's Christmas Carol, een tekenfilm uit 1983 gebaseerd op het oorspronkelijke verhaal van Dickens waarvan de figuur van Dagobert zelf weer is afgeleid.

• Het woord dagobertducktaks, een belasting voor rijke mensen, werd verkozen als het officiële Van Dale woord van het jaar 2014 in Nederland.[6]
• Het tijdschrift Forbes schatte Dagoberts vermogen in december 2007 op een schamele 28,8 miljard dollar.[7]

Zie de categorie Scrooge McDuck van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.