Cornelius Franciscus de Nelis

Nelis was een zoon van Cornelis de Nelis[1], advocaat bij de Grote Raad in Mechelen en griffier van het Land van Grimbergen, en van diens eerste vrouw Marie-Thérèse Walschaerts. Hij was een broer van de Mechelse burgemeester ridder Jan Karel de Nelis, die net zoals Mgr de Nelis actief zou blijken zowel bij het Oostenrijks bestuur der Nederlanden als bij de oprichting van de Verenigde Nederlandse Staten.

Na klassieke humaniora te hebben gevolgd bij de oratorianen in Mechelen, studeerde hij aan de universiteit van Leuven: filosofie, theologie, kerkelijk en burgerlijk recht. In 1753 werd hij uitgeroepen tot primus in de filosofie. In 1760 werd hij licentiaat in de godgeleerdheid en tot priester gewijd (20 september 1760)[2].

Hij werd directeur van het college in Mechelen. Vervolgens werd hij bibliothecaris van de Leuvense universiteit en preceptor van de zoon van graaf de Neny. In 1765 werd hij kanunnik benoemd in het kapittel van de kathedraal van Doornik en hij verhuisde naar die stad. Hij werd als vicaris medebestuurder tijdens het vacant zijn van de zetel. Ook nog in 1765 sprak hij de lijkrede uit over keizer Frans I in de Brusselse Sint-Michiels en Sint-Goedelekathedraal.

Op voorstel van Nelis werd in 1769 in Brussel een Société littéraire (vrij vertaald: een letterkundig genootschap) opgericht, met goedvinden van keizerin Maria Theresia van Oostenrijk. De Société littéraire werd in 1772 omgevormd tot de Keizerlijke en Koninklijke Academie van Wetenschappen en Letteren van Brussel, waarvan drijvende kracht Nelis uiteraard lid was. In 1777 werd hij ook lid van de Koninklijke Commissie voor het Onderwijs, met de steun van keizerin Maria Theresia. In 1780 hield hij de lijkrede over keizerin Maria Theresia in Brussel. Sindsdien leefde hij grotendeels in Brussel, als raadgever voor het Oostenrijks bestuur. Af en toe trok hij naar de Staten van het Doornikse waar hij zetelde, en naar het bisdom Doornik, waar hij vicaris-generaal was.

Hij was kandidaat voor de bisschopszetel in Brugge, maar werd niet benoemd. Weinige tijd later, in 1785, werd hij bisschop van Antwerpen, ditmaal met de steun van keizer Jozef II. Hij werd op 5 juni 1785 tot bisschop gewijd in de Sint-Romboutskathedraal van Mechelen door de aartsbisschop Joannes Henricus van Frankenberg.

Als lid van de Staten-Generaal en eerste voorzitter van deze assemblee, nam hij deel aan de Brabantse Revolutie. Hij was een medestander van Hendrik van der Noot en kanunnik Pieter Simon Van Eupen en zetelde alzo in het Soeverein Congres van de Verenigde Nederlandse Staten, waarvan hij ook de eerste voorzitter was. Hij was de redacteur van de Akte van Unie en van oprichting van de republiek van de Verenigde Nederlandse Staten.[3]

Na de terugkeer van de Oostenrijkers werd hij afgevaardigde van de Staten van Brabant en woonde de eedaflegging van keizer Leopold II bij op 30 juni 1791 in Brussel. Het waren zijn laatste jaren als bisschop van Antwerpen en van het bisdom Antwerpen uit het Ancien Régime.

In 1794 vluchtte hij voor de Franse revolutionairen naar de Noordelijke Nederlanden en verbleef er in Leiden. Hij reisde verder naar Duitsland en Italië. Hij verbleef er eerst in Bologna en vervolgens in de hoofdabdij der Camaldulenzers in Camaldoli bij Florence. Hij overleed in deze abdij op 21 augustus 1798. De Fransen lieten geen benoeming meer toe van een bisschop van Antwerpen. Met het Concordaat van 1801 werd het bisdom Antwerpen afgeschaft en gevoegd bij het aartsbisdom Mechelen-Brussel[4].

• Fragment sur les principes du vrai bonheur. Discours à Lysimaque, Leuven, 1763.
• Alexis. Fragment d'institution d'un prince, Leuven,1763.
• Oratio in funere Francisci I, Leuven, 1765.
• Collectio opusculorum ad historiam litterariam Belgicam pertinentium, Leuven, 1765-1767.
• Oraison Funèbre de Marie Thérèse, Brussel, 1781.
• L'Aveugle de la Montagne, ou Entretiens philosophiques, Amsterdam en Parijs, 1789-1793, Parma, 1795, Rome, 1797 en Parijs, 1798.
• Belgicarum rerum prodromus; sive de historia Belgica ejusque scriptoribus praecipiis commentatio, Antwerpen, 1790 en Parma, 1795.

• J.W. te Water, '[Berigt betreffende de letterkundige verdiensten van zijne Doorluchtige Hoogwaardigheid, den Heere C. F. de Nelis, laatsten bisschop van Antwerpen]', Verhandelingen van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leyden, 1 (1806), VI-XXXI.
• P. Staes, 'Eloge historique de Corneille-François de Nelis, dernier évêque d'Anvers, prononcé par M. Prosper Staes, de Louvain, à l'occasion de la distribution des prix au Collège des Humanités de la Haute-Colline, le 10 août 1847', Annuaire de l'Université catholique de Louvain, 12 (1848), 229-247.
• G.J.A. de Stassart, 'Notice sur C.F. de Nelis, évêque d'Anvers et membre de l'Académie des Sciences et Belles-Lettres de Bruxelles', Annuaire de l'Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, 19 (1853), 91-107.
• C. Piot, 'Nelis (Corneille-François de), Biographie nationale, XV, Brussel, 1899, 568-583.
• W.J.H. Prick, C.-F. de Nelis: un homme d'église libéral au Siècle des Lumières (1736-1784), Nancy, 1942.
• W.J.H. Prick, Corneille-François de Nelis, 18e et dernier évêque d'Anvers 1785-1798: un évêque humaniste et homme d'action à la fin de l'Ancien Régime, Leuven, 1954.
• C. de Clercq, De laatste tien levensjaren van bisschop C. F. Nelis, Antwerpen, 1963.
• W.J. Price, 'Nelis, Cornelis-Franciscus de', Nationaal biografisch woordenboek, IV, Brussel, 1970, 609-625.