Anatahan

Op 3 januari 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, stortte een Amerikaanse B-29 Superfortress bommenwerper neer op Anatahan na een bombardement te hebben uitgevoerd boven Nagoya in Japan. Alle bemanningsleden kwamen om het leven bij de ramp. Verrassend genoeg werd later dat jaar een groep Japanners ontdekt op het eiland toen men de lichamen van de bemanningsleden van de B-29 wilde bergen; het waren dertig opvarenden van drie Japanse schepen die in juni 1944 waren gezonken. Onder de overlevenden was een vrouw uit Okinawa, Kazuko Higa genaamd. Er werden vervolgens pamfletten gedropt door Amerikaanse vliegtuigen waarop stond te lezen dat de oorlog voorbij was en dat de groep zich moest overgeven. Men weigerde echter te geloven dat er een einde was gekomen aan de gevechten.

De Japanse groep overleefde door kokosnoten, taro, wilde suikerriet, vis en hagedissen te eten. Verder rookten ze de gedroogde en vermalen bladeren van de papajaplant, die ze in bananenbladeren rolden, en ze dronken een alcoholische drank met de naam tuba (kokosnootwijn). Hun onderkomen bestond uit hutjes van palmbladeren met geweven vloermatten van schroefpalm. Na het neerstorten van het militaire vliegtuig verbeterden de leefomstandigheden; van het metaal maakten de Japanners onder andere potten, messen en daken voor hun hutjes. De zuurstoftanks werden gebruikt om water op te slaan. Ook de parachutes werden goed benut, door van het nylon en de koorden respectievelijk kleding en visnetten te vervaardigen. In de machinegeweren zaten veren die ze konden gebruiken als vishaakjes, maar sommige wapens werden intact gehouden.

Op een gegeven moment ontstonden er irritaties binnen de groep. Dit werd waarschijnlijk veroorzaakt door de geringe grootte van de groep, het nuttigen van te veel tuba en de aanwezigheid van slechts één vrouw. In de periode dat de groep op het eiland leefden vielen elf doden, en zes daarvan waren het directe gevolg van geweld. Een van de mannen stierf aan dertien messteken. Elk van de vier mannen waarmee mevrouw Higa zich ophield verdween op mysterieuze wijze tijdens het vissen. In juli 1950 reisde de Japanse vrouw met een Amerikaans schip naar Saipan, en aldaar werden de Amerikanen op de hoogte gesteld van het feit dat de groep niet geloofde dat de oorlog voorbij was. De Japanse regering toonde interesse voor de schipbreukelingen en bood aan een schip naar Anatahan te sturen. Familieleden werden gevraagd om brieven te schrijven naar de leden van de groep, en te vermelden dat de oorlog daadwerkelijk over was. Op 26 juni 1951 dropte een vliegtuig de brieven. Op de morgen van 30 juni 1951, zes jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, werd de laatste overgave officieel geaccepteerd.

Na een roman over de gebeurtenissen op het eilandje werd het verhaal in 1953 door regisseur Josef von Sternberg verfilmd als Anatahan.

Anatahan is een van de toppen van vijftien vulkanische bergen die de eilandengroep de Marianen vormen. Deze boog van eilanden ligt op de oostelijke rand van de Filipijnse plaat. Deze tektonische plaat komt hier in aanraking met de Pacifische plaat die de bodem van de Grote Oceaan vormt. De Pacifische plaat verdwijnt bij de Marianen onder de Filipijnse plaat in een proces dat geologen subductie noemen. Hierbij wordt de zeer diepe Marianentrog gevormd. Diep in de aardkorst smelt de Pacifische plaat, en omdat het hete vloeibare gesteente lichter is dan vast gesteente stijgt het op naar het aardoppervlak en wringt zich naar buiten. Hierdoor worden vulkanen gevormd op de rand van de Filipijnse plaat; de Noordelijke Marianen.

Vulkanische activiteit

Deze infrarood-opnames tonen Anatahan op 20 januari 2002 (onderste foto) en 27 april 2005 (bovenste foto). Groene planten worden door deze methode in rood weergegeven. Op de onderste foto (gemaakt vóór de erupties) is te zien dat de planten het gehele eiland bedekten, inclusief de grote caldera. In 2005 is een groot deel van de vegetatie bedolven onder dikke lagen vulkanisch materiaal. De as en stoom die op dat moment boven het eiland hangen maken het echter moeilijk om veel veranderingen te zien die de erupties waarschijnlijk veroorzaakt hebben.

Anatahan is een van de meest actieve vulkanen van de Marianen. Aan oude lavastromen is te zien dat de vulkaan lang geleden reeds actief was, maar de eerste waargenomen eruptie vond pas in 2003 plaats.

In 2002 bestond het Anatahan nog uit twee vulkanen waarvan de caldera's samen een grote elliptische vallei in het midden van het eiland vormden. Sinds mensenheugenis vertoonde de vulkaan geen activiteit, afgezien van kleine bevingen die af en toe door het eiland gingen. Maar in drie jaar tijd veranderde het aanzicht van Anatahan drastisch door een serie vulkanische erupties. Op 10 mei 2003 explodeerde de oostelijke krater en werd 10 miljoen kubieke meter materiaal de atmosfeer en oceaan ingestuwd. Bij deze grote explosieve eruptie werd een nieuwe krater in de oostelijke caldera gevormd. De eruptie duurde voort tot 14 juni 2003. In de periode van april tot juli 2004 vonden meerdere kleine erupties plaats. Een derde periode van grote activiteit vond plaats van 6 januari 2005 tot 6 april van datzelfde jaar, en eindigde in de grootste waargenomen eruptie van deze vulkaan. Ditmaal stootte de oostelijke vulkaan over een periode van enkele weken in totaal 50 miljoen kubieke meter as de lucht in, tot een hoogte van ruim 15 kilometer.

Satellietbeelden lieten na deze laatste grote eruptie zien dat de oceaan rond het eiland groen kleurde, een tint die in de dagen daarna overging in donkerbruin. Het afwijkend gekleurde water spreidde zich langzaam uit en bereikte bijna het zuidelijke buureiland Sarigan, dat op 120 kilometer afstand ligt. Dit fenomeen kan verschillende oorzaken hebben gehad. Het zou een reflectie van vulkanische as zijn geweest, dat in het water aanwezig was en langzaam naar grotere diepte zakte. Een andere verklaring zou kunnen zijn dat aanzienlijke hoeveelheden fytoplankton op het ijzerrijke as af zijn gekomen. Opeenhopingen van fytoplankton zijn op satellietbeelden te zien als een groene waas.

In de maanden na de grote eruptie werd meer vulkanisch materiaal uitgestoten door de vulkaan. De vulkaan is nog steeds matig actief; op 19 maart 2006 werd bijvoorbeeld weer een grote pluim vulkanische as waargenomen. Het bestuur van de Noordelijke Marianen heeft Anatahan tot verboden gebied verklaard vanwege eventuele uitbarstingen in de toekomst. Ook worden vliegtuigen gewaarschuwd om op een afstand van ongeveer 19 kilometer te blijven. Op het moment wordt de vulkaan niet als zeer gevaarlijk gezien, maar de omstandigheden op het eilandje zouden zeer snel kunnen omslaan.

• USGS homepage van de vulkaan Anatahan Inclusief actuele informatie over de vulkanische activiteit en foto's.
• IMDB homepage van de film Anatahan

Zie de categorie Anatahan Island van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.