Academiegebouw (Groningen)

Het eerste Academiegebouw (1614), ontworpen door bouwmeester Garwer Peters, was van oorsprong een Begijnhof (het Vrouw Sywenconvent). Het was een eenvoudig, laag gebouw. In het midden was een poort die model heeft gestaan voor de versiering boven de hoofdingang van het huidige Academiegebouw. Het gebouw werd wegens de slechte staat in 1846 afgebroken.

Omdat de centrale overheid geen nieuw pand wilde bekostigen, werd met ingezameld geld van de stad en de provincie in 1850 het tweede Academiegebouw gebouwd. Het werd ontworpen door de Groninger architect J.F. Scheepers. In 1906 brandde het gebouw tijdens schilderswerkzaamheden af. Met behulp van de Groningse burgerij konden de hoogleraar-portretten, de universiteitsarchieven en het vaandel van de Vrijwillige Studenten Compagnie uit 1665 uit de brand worden gered. Dit vaandel gedenkt dat in 1665 vrijwel alle 120 studenten zich vrijwillig meldden om de stad te helpen verdedigen tegen de in Stad en Ommelanden oprukkende Bommen Berend. De hoogleraar-portretten hangen thans in huidige Academiegebouw in de Senaatskamer. Het vaandel bevindt zich op de eerste verdieping tegenover de faculteitskamer van de faculteit der Rechtsgeleerdheid.

Het huidige, onder de monumentenzorg vallende gebouw is het derde Academiegebouw en dateert uit 1909. Het verrees op de fundamenten van het tweede gebouw. Het is ontworpen door de Haagse architect en Rijksbouwmeester J.A. Vrijman. In 2007/2008 werd het gebouw grondig gerenoveerd.

In de hal zijn de vertrekken voor de pedel en de conciërges. De functie van pedel werd ingesteld in 1614 en werd in 1977 als afzonderlijke functie afgeschaft. De representatieve taken werden overgenomen door de conciërges. In de hal bevindt zich sinds augustus 2009 de grafsteen van de eerste Rector Magnificus van de Rijksuniversiteit Groningen, Ubbo Emmius. Bovenaan de trap is het gedenkraam Deo Patriae Academiae geplaatst.

Detail van een gedenkraam in de aula van Johan Dijkstra met daarop Aletta Jacobs en Anda Kerkhoven.

In de aula, op de eerste verdieping, boven de hoofdingang, vinden belangrijke universitaire plechtigheden zoals de opening van het academisch jaar, oraties en promoties plaats.

• Muurschildering: In 1914 werd de eerste muurschildering 'Triomf der Wetenschap' van de gebroeders Linnemann aangebracht op de westelijke muur. De Senaat vond het werk ouderwets en de schilders tweederangs. In 1954 werd de schildering wit overgeschilderd omdat het werk veel van vochtdoorslag te lijden had gehad.

De muurschildering ‘De boom der kennis’ van de Groningse kunstenaars Matthijs Röling en Wout Muller is van 1987 en kwam tot stand met behulp van het Representatie fonds van hoogleraren. Op de schildering zijn onder anderen de gezichten van prof. mr. B.V.A. Röling (Hoogleraar polemologie en vader van Matthijs) en prof. dr. H.W. van Os (initiatiefnemer voor de muurschildering) te herkennen.

• Gedenkramen: De gedenkramen in de aula van Johan Dijkstra geven het geestelijk leven en de wetenschap in Stad en Ommeland weer. Koningin Wilhelmina schonk de glas-in-loodramen boven de balkondeuren in 1938 ter herinnering aan het eredoctoraat dat zij in 1914 aan de Rijksuniversiteit Groningen ontving. (zie ook: eredoctoraten Rijksuniversiteit Groningen). Twee van de afgebeelde figuren zijn Aletta Jacobs en Anda Kerkhoven, bij leven pacifiste en na haar dood vereeuwigd in wit glas als een symbool van vrede en wapenstilstand.

Verder zijn er nog vier ramen die tussen 1940 en 1953 zijn aangebracht. Op het meest rechtse zijn beroemde geleerden zoals Petrus Camper (medicus en anatoom) en Jacobus Cornelius Kapteyn (sterrenkundige) en andere hoogleraren afgebeeld.

• Deuren: Boven de deuren zijn de volgende spreuken aangebracht: 'Excute et invenies' (Onderzoek en gij zult vinden), 'Favete linguis' (Bewaart een aandachtig stilzwijgen) en 'Non Scolae sed vitae' (Niet voor de school maar voor het leven). Deze laatste spreuk siert ook het kunstwerk van Marte Röling op het Harmonieplein bij de Faculteit der Letteren en de Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Dit kunstwerk is onderdeel van het beeldenproject Kennisjaren 1994-2014.

In de westvleugel, op de eerste verdieping, is de curatorenkamer waar tot 1971 het bestuur van de universiteit (het College van Curatoren) vergaderde. In dit college zaten vertegenwoordigers van de stad en van de provincie. Tegenwoordig is de curatorenkamer een ontvangstruimte. Er hangt onder meer een drietal schilderijen van Secretarissen van de Universiteit en er staat een buste van de jonge prinses Juliana. Dit beeld is gemaakt door de Amsterdamse kunstenaar en verzetsstrijder Gerrit van der Veen.

Voor de diverse faculteiten van de universiteit zijn er officiële kamers voor buluitreikingen en vergaderingen in het gebouw. Ze bevinden zich op de eerste verdieping en hebben elk hun eigen kleur (Rechtsgeleerdheid wit, Godgeleerdheid blauw en Geneeskunde rood). Deze kleuren worden al van oudsher gebruikt. Zo droegen de studenten bij de intocht van koning Willem I in 1814 degens die waren versierd met linten in de faculteitskleuren. Sinds 2000 worden er door contemporaine kunstenaars hoogleraarportretten gemaakt die geplaatst worden in de faculteitskamers.

Senaatszaal in het Academiegebouw

In de oostvleugel, op de eerste verdieping, bevindt zich de Senaatskamer waar vroeger het dagelijks bestuur (de senaat van de universiteit), bestaande uit de hoogleraren van de universiteit tezamen met de Rector magnificus, bijeenkwam. Tegenwoordig vinden er buluitreikingen en vergaderingen plaats. De wanden van de senaatskamer zijn bedekt met de historische portrettenverzameling van hoogleraren.

Op de begane grond bevinden zich diverse collegezalen, de Engelse zaal (restaurant), de Spiegel- en de H.J.Bruinszaal (receptieruimten). In de kelder is een grote kantine voor medewerkers en studenten gevestigd. In de kelderverdieping bevinden zich bovendien sport- en fitnessruimten, magazijnen en een kolfruimte (gedeeld met een aanpalend faculteitsgebouw, dat van Godgeleerdheid en Godsdienstwetenschap). Achter het gebouw ligt een oude (klooster)tuin.

Aan de achterzijde van het gebouw is de westvleugel, die uit latere jaren dateert, tegen het oude gebouw aan gebouwd. Hier bevinden zich onder andere een drietal grote collegezalen, de "International Service Desk" en diverse kantoren. Op de eerste verdieping bevindt zich een loopbrug die het gebouw verbindt met een aantal panden aan de Oude Kijk in 't Jatstraat. Hierin was voorheen onder andere de RUG-winkel voor relatiegeschenken gevestigd.

• 
  Academiegebouw bij zonsondergang