't Zandt (Groningen)

Het dorp is ontstaan als dijkdorp na de inpoldering van de voormalige Fivelboezem in de veertiende eeuw door monniken van het klooster Bloemhof. De naam verwijst naar een zandrug in de oude boezem. Dorpsbewoners wonen niet ín 't Zandt, maar óp 't Zandt.

De hervormde kerk van 't Zandt dateert uit de 13e eeuw en was oorspronkelijk gewijd aan de Maria. De kerk heeft een eveneens 13e-eeuwse vrijstaande toren met houten spits.

Een opmerkelijk pand in het dorp (op het voormalige grondgebied van het dorp Leermens), is de zogenaamde sarrieshut bij Ter Horn. Deze hoorde bij de voormalige molen, de Leermenstermolen. Deze molen is in 1957 afgebroken, één roede ging naar een molen te Warffum. Bij iedere korenmolen in de provincie Groningen stond vroeger een sarrieshut. Dat was de woning van de chercher, de ambtenaar die belast was met de controle op de belasting op het gemaal. Het woord Chercher werd verbasterd tot sarries.

Even buiten het dorp ligt de boerderij Alberdaheerd. Hier stond vroeger een borg die bewoond werd door het geslacht Alberda. De borg is verdwenen, maar het borgterrein, met gracht, oprijlaan en bomen, is nog aanwezig. Tegenwoordig bevindt zich hier een sierviskwekerij. Een andere borg was de borg Ompteda, gelegen aan rechterhand van de weg naar Spijk, die in 1750 werd afgebroken.

't Zandt is gebouwd op een zandplaat die al bestond in de tijd dat de dijk op de lijn Godlinze, Schatsborg, Zeerijp als zeewering het achterland tegen het water beschermde. in die tijd liepen wadlopers al van de dijk naar de zandplaat en terug. Ze droegen stokken om de prielen makkelijker over te steken. Later hadden de wadlopers mooie wandelstokken. Vandaar de naam van de inwoners van 't Zandt "'t Zandster Handstokken". De basisschool in het dorp heet ook "OBS De Zandplaat" .

't Zandt ligt enkele kilometers ten noorden van de spoorlijn Groningen - Delfzijl. In de oorspronkelijke plannen zou een stopplaats vernoemd worden naar 't Zandt. Later werd de naamgeving veranderd en werd de stopplaats in 1884 geopend als stopplaats Oosterwijtwerd.

• 
  Kerk van 't Zandt
• 
  Voorhuis van boerderij Alberdaheerd
• 
  Oude herberg naast de kerk. Tot 1900 tevens gemeentehuis.
• 
  Voormalige gemeentehuis
• 
  Oude brandweerkazerne van 't Zandt uit 1910. In gebruik tot de opheffing van de blusgroep in 2006. Sinds 2007 het onderkomen van brandweervereniging Zaanster Sik. In 2003 werd er ingebroken door de latere pyromaan van 't Zandt die daarbij onder andere de sleutel van de deur bemachtigde. In 2007 deed hij een poging het pand in brand te steken door een kaars met brandbaar materiaal op zolder te plaatsen, maar de inbraak werd tijdig ontdekt en door hem achtergelaten sporen leidden mede tot zijn aanhouding door de politie.
• 
  De borg Ompt(ed)a op de kaart van Willem en Frederik Coenders van Helpen (1678)

In het najaar van 2007 vond een reeks brandstichtingen plaats in 't Zandt. Meerdere leegstaande woningen en schuurtjes gingen in vlammen op, waardoor angst ontstond onder de bewoners. Er werd een 24-uurs politiepost in het dorp gestationeerd, die het dorp in de gaten moest houden. De brandstichtingen trokken veel media-aandacht; in de berichtgeving werd vaak gesproken over "de pyromaan van 't Zandt".

Op 18 december 2007 werd een twintigjarige inwoner van het dorp aangehouden, die door de politie op heterdaad zou zijn betrapt. Op 7 januari 2008 werd de politiepost in het dorp opgeheven. Op 1 december 2008 werd de verdachte veroordeeld tot 24 maanden gevangenisstraf. De rechtbank achtte één brandstichting, twee pogingen daartoe, het versturen van acht dreigbrieven en het bezit van illegaal vuurwerk bewezen.

Het dorp heeft o.a. een schietvereniging en een volleybalvereniging genaamd 'Set Up'. De plaatselijke voetbalvereniging, VV 't Zandt, werd in juni 2017 opgeheven.

Door 't Zandt loopt de Europese wandelroute E9, ter plaatse ook Noordzeepad of Wad- en Wierdenpad geheten.

De gemeente 't Zandt bestond tot 1990 naast het hoofddorp uit de dorpen, gehuchten en buurtschappen: Eenum, De Groeve, Kolhol, Korendijk, Leermens, Lutjerijp, Oosterwijtwerd, Ter Horn, 't Zandstervoorwerk, Zeerijp en Zijldijk.

't Zandt heeft in de loop der jaren enkele horecabedrijven gehad. Vanaf maart 2011 is het dorpshuis nog het enige horecabedrijf in het dorp, nadat in 2010 de kroeg de deuren sloot en in februari 2011 ook jeugdhonk "de Winkel" de deuren moest sluiten.

• Menno Alberda (1642-1699), jonker uit het geslacht Alberda
• Wout Ausma (1928-2012), politicus
• Dirk Heerlijn (1913-1976), verzetsstrijder
• Garmt Kieft (1913-1998), politicus voor de ARP;
• Willem Frederik Pastoor (1884-1972), fotograaf;
• Eppe Steenwijk (1901-1958), politieagent en de assistent van de SD'er Robert Lehnhoff;
• Titia van der Tuuk (1878-1939), feministisch schrijfster;
• Loek Vredevoogd (12 juli 1938), onderwijsbestuurder.

• Wapen van 't Zandt
• Lijst van burgemeesters van 't Zandt
• Lijst van rijksmonumenten in 't Zandt

• www.tzaandt.nl

Zie de categorie 't Zandt van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

	Plaatsen, wierden en streken in de gemeente Loppersum
Dorpen: Eenum · Garrelsweer · Garsthuizen · Huizinge · Leermens · Loppersum (hoofdplaats) · Middelstum · Oosterwijtwerd · Startenhuizen (gedeeltelijk) · Stedum · Toornwerd · Westeremden · Westerwijtwerd · Winneweer (gedeeltelijk) · Wirdum · 't Zandt · Zeerijp · Zijldijk Gehuchten, buurtschappen en wierden: Boerdam · Dijkum · Eekwerd · Eekwerderdraai · Eenumerhoogte · Enzelens · Fraamklap · Garsthuizervoorwerk · Hoeksmeer · Kolhol · Krangeweer · Lutjerijp · Lutjewijtwerd · Merum · Nienhuis · De Palen · Rodeschool · Siuksum · Stork · Terhorn (Molenhorn) · De Vennen · Vierburen · De Weer · Westeremder Voorwerk · Wirdumerdraai · 't Zandstervoorwerk Streken: Anderwereld · Engeweer · De Groeve · De Har(de) · Honderd · Oosterburen · De Pomp Groningen: Steden en dorpen      Nederland: Provincies · Gemeenten