Circassian languages

The Circassian dialects family tree.

• Adyghe language
  • The Black Sea coast dialects
    • Zhaney dialect
    • Natukhai dialect (Adyghe: Нэтӏхъуаджэбзэ; Netʼx́uajebze)
    • Shapsug dialect (Adyghe: Шапсыгъабзэ; Şapsıǵabze)
      • North Shapsugs, Great Shapsugs, Kuban Shapsugs dialect (Шапсыгъэ шху; Şapsıǵ şıxu)
      • Temirgoy-Shapsugs, Pseuşko accent (Кӏэмгуе-шапсыгъ; Çʼemgueý-şapsıǵ)
      • South Shapsugs, Small Shapsugs, Coastal Shapsugs Black Sea Shapsugs (Шапсыгъэ-цӏыкӏу; Şapsıǵe-cʼıkʼuı) dialect.
      • Kfar Kama dialect (Кфар Камэм ишапсыгъэбзэ; Kfar Kamem işapsıǵebze): Shapsug dialect spoken by the villagers of Kfar Kama in Israel.
      • Hakuchi dialect (ХьакӀуцубзэ, Къарацхаибзэ; Hakʼuıcuıbze, Qaracxaýbze)
  • The Kuban river dialects
    • Bzhedug dialect (Adyghe: Бжъэдыгъубзэ; Bɀedıǵuıbze) : Spoken by the Circassians in Republic of Adygea and Biga.
    • Temirgoy (Adyghe: КӀэмыгуябзэ, КӀэмгуибзэ; Çʼemıguıyabze, Çʼemguibze) : Literary Adyghe. Also spoken by the Circassians in Republic of Adygea.
    • Abzakh dialect (Adyghe: Aбдзэхабзэ; Abźaxabze) : Spoken by the Circassians in Rehaniya in Israel and the Circassians in Syria from Golan Heights.
    • Mamkhegh dialect
    • Yegeruqay dialect
    • Hatuqwai dialect
    • Mequash dialect
• Kabardian language[3]
  • Kabardian
    • West Kabardian
      • Kuban
      • Kuban-Zelenchuk (Cherkess)
    • Central Kabardian
      • Baksan (Basis for the literary language)
      • Malka
    • Eastern Kabardian
      • Terek
      • Mozdok
    • North Kabardian
      • Mulka
      • Zabardiqa (1925 until 1991 Soviet Zaparika)
  • Baslaney dialect (Adyghe: Бэслъыныйбзэ; Besłınıýbze)

• Adyghe language (also known as West Circassian, Adyghe: КӀахыбзэ; Çʼaxıbze, Russian: Адыгейский язык) — The language of the west Circassian tribes: Shapsug, Abzakh, Natukhai, Bzhedug, Temirgoy. The Alphabet is based on the Temirgoy dialect. The Circassian alphabet was created in 1918 by the Kabardian linguist Naguma Shora.

Adyghe Alphabet

• Kabardian language (also known as East Circassian, Adyghe: Къэбэрдейбзэ; Qeberdeýbze, Russian: Кабардино-черкесский) — The language of the east Circassian tribes : Kabarday and Baslaney. The Alphabet is based on the Kabardian dialect.

Kabardian Alphabet

Dialectal letters

The major differences in the Circassian dialects

Sound changes between Adyghe (Temirgoy) and Kabardian: [6]

• Adyghe a ↔ э Kabardian: адыгабзэ ↔ aдыгэбзэ (Adyghe); бае ↔ бей (rich); аслъан ↔ аслъэн (lion); къэплъан ↔ къаплъэн (tiger); дунай ↔ дуней (world); тхьакӀумэ ↔ тхьэкӀумэ (ear); хьарыф ↔ хьэрф (letter); тхьаркъо ↔ тхьэрыкъуэ (pigeon); Ӏае ↔ Ӏей (ugly); хьамлыу ↔ хьэмбылу (worm); хьау ↔ хьэуэ (no)
• Adyghe ы ↔ э Kabardian: ны ↔ анэ (mother)
• Adyghe э ↔ ы Kabardian: хъэдэн ↔ хъыдан (lilac)
• Adyghe а ↔ ы Kabardian: Ӏахьыл ↔ Ӏыхьлы (cloth)
• Adyghe и ↔ ы Kabardian: мэлэӀич ↔ мэлэӀыч (angel)
• Adyghe ы ↔ и Kabardian: сабый ↔ сабий (child)
• Adyghe ы ↔ е Kabardian: жъэжъый ↔ жьэжьей (kidney); дэжъый ↔ дэжьей (hazelnut)
• Adyghe ц ↔ дз Kabardian: цэ ↔ дзэ (tooth); цыгъо ↔ дзыгъуэ (mouse); пцэжъый ↔ бдзэжьей (fish); уцы ↔ удзы (grass)
• Adyghe цу ↔ в Kabardian: цу ↔ вы (ox); цуакъэ ↔ вакъэ (shoe); цунды ↔ вынд (raven); цунды ↔ вынд (raven); цуабзэ ↔ вабдзэ (ploughshare)
• Adyghe ч ↔ ж Kabardian: чэмы ↔ жэм (cow); чъыгы ↔ жыг (tree); чэщы ↔ жэщ (night); чылэ ↔ жылэ (village, settlement); пчъын ↔ бжын (to count); чъэн ↔ жэн (to run)
• Adyghe ч ↔ дж Kabardian: чэтыу ↔ джэду (cat); чэты ↔ джэд (chicken); апч ↔ абдж (glass)
• Adyghe ч ↔ щ Kabardian: пачъыхь ↔ пащтыхь (king); гъучӏы ↔ гъущӏ (iron); упчӏэ ↔ упщӏэ (question); чыӏу ↔ щӏыӏу (button); чъыӏэ ↔ щӏыӏэ (cold); пчэдыжьы ↔ пщэдджыжь (morning)
• Adyghe дз ↔ з Kabardian: хъырбыдз ↔ хъарбыз (watermelon)
• Adyghe дж ↔ ж Kabardian: баджэ ↔ бажэ (fox); лъэмыдж ↔ лъэмыж (arch, bridge); аджал ↔ ажал (death); хьаджыгъэ ↔ хьэжыгъэ (flour); лъэгуанджэ ↔ лъэгуажьэ (knee); къуаджэ ↔ къуажэ (village)
• Adyghe жь ↔ з Kabardian: ежь ↔ езы (him, itself)
• Adyghe жъ ↔ жь Kabardian: жъы ↔ жьы (old); бжъэ ↔ бжьэ (bowl, horn, slander); жъэн ↔ жьэн (to fry, to grill)
• Adyghe ж ↔ жь Kabardian: бжыхьэ ↔ бжьыхьэ (autumn); жакӀэ ↔ жьакӀэ (beard); бжыдзэ ↔ бжьыдзэ (flea); жэ ↔ жьэ (mouth)
• Adyghe жъу ↔ в Kabardian: жъуагъо ↔ вагъо (star); зэжъу ↔ зэвы (narrow); ӏужъу ↔ ӏувы (wide); гъэжъон ↔ гъэвэн (to boil)
• Adyghe ш ↔ щ Kabardian: нашэ ↔ нащэ (melon)
• Adyghe щ ↔ ш Kabardian: щэ ↔ шэ (milk); щай ↔ шай (tea); щыгъу ↔ шыгъу (salt); ахъщэ ↔ ахъшэ (fund, money); щэбзащ ↔ шабзэ (arrow); щыды ↔ шыд (donkey); щынагъо ↔ шынагъуэ (fear); щыбжьый ↔ шыбжий (black pepper); щэджагъо ↔ шэджагъуэ (noon)
• Adyghe шъ ↔ щ Kabardian: шъабэ ↔ щабэ; шъхьэ ↔ щхьэ (head); шъынэ ↔ щынэ (lamp); дышъэ ↔ дыщэ (gold); пшъашъэ ↔ пщащэ (girl); мышъэ ↔ мыщэ (bear); псэушъхь ↔ псэущхьэ (animal); шъэ ↔ ща (100)
• Adyghe шӀ ↔ щӀ Kabardian: шӀын ↔ щӀын (to do); шӀэн ↔ щӀэн (to know); гъашӀэ ↔ гъащӀэ (life); пшӀы ↔ пщӀы (ten)
• Adyghe кӀ ↔ щӀ Kabardian: кӀэ ↔ щӀэ (new); кӀалэ ↔ щӀалэ (young-man); мэгыкӀэ ↔ мэгыщӀэ (to launder, to wash); тӀэкӀын ↔ тӀэщӀын (to go off on); икӀыӀу ↔ ищӀыӀу (above); макӀэ ↔ мащӀэ (few); хьакӀэ ↔ хьэщӀэ (guest); ӀункӀыбзэ ↔ ӀунщӀыбз (key)
• Adyghe шъу ↔ ф Kabardian: шъоу ↔ фо (honey); шъуз ↔ фыз (wife); ешъон ↔ ефэн (to drink); уашъо ↔ уафэ (sky); уцышъо ↔ удзыфэ (green); къашъо ↔ къафэ (dance); шъо ↔ фэ (color, skin, you (plural)); шъо ↔ фэ (color, skin, you (plural)); нэшъу ↔ нэф (blind)
• Adyghe шӀу ↔ фӀ Kabardian: шӀу ↔ фӀы (well, good); машӀо ↔ мафӀэ (fire); шӀуцӀэ ↔ фӀыцӀэ (black); шӀомыкӀы ↔ фӀамыщӀ (coal); ошӀу ↔ уэфӀ (weather); ӏэшӀу ↔ ӏэфӀ (sweet); шӀошӏын ↔ фӀэщын (sweet)
• Adyghe ф ↔ ху Kabardian: фыжьы ↔ хужьы (white); Ӏофы ↔ Ӏуэху (work, job); мафэ ↔ махуэ (day); гъэмафэ ↔ гъэмахуэ (summer); цӀыфы ↔ цӀыху (person); фабэ ↔ хуабэ (hot); фае ↔ хуей (want, need); фэд ↔ хуэд (like); нэфы ↔ нэху (light); нартыф ↔ нартыху (corn); фэгъэгъун ↔ хуэгъэгъун (to forgive); фэгъэгъун ↔ хуэгъэгъун (to forgive); бжьыныф ↔ бжьыныху (garlic); бзылъфыгъэ ↔ бзылъхугъэ (woman)
• Adyghe хь ↔ хъ Kabardian: нахь ↔ нэхъ (more); шынахьыкӏ ↔ шынэхъыщӏ (younger brother); шынахьыжъ ↔ шынэхъыжь (older brother)
• Adyghe къ ↔ кхъ Kabardian: къэ ↔ кхъэ (grave)
• Adyghe къу ↔ кхъу Kabardian: къуае ↔ кхъуей (cheese); къужъы ↔ кхъужь (pear); къухьэ ↔ кхъухь (ship)
• Adyghe т ↔ д Kabardian: тэ ↔ дэ (we); тамэ ↔ дамэ (shoulder); тамыгь ↔ дамыгъэ (stamp, letter); тыгъужъы ↔ дыгъужь (wolf); тыгъуас ↔ дыгъуасэ (yesterday); ты ↔ адэ (father); тыжьыны ↔ дыжьын (silver); такъикъ ↔ дакъикъэ (minute); атакъэ ↔ адакъэ (rooster, cock); хатэ ↔ хадэ (garden); псычэт ↔ псыджэд (duck); тхьаматэ ↔ тхьэмадэ (leader, boss)
• Adyghe п ↔ б Kabardian: панэ ↔ банэ (thorn); пытэ ↔ быдэ (hard); пчэны ↔ бжэн (goat); пыи ↔ бий (enemy); непэ ↔ нобэ (today); пчъын ↔ бжын (to count)
• Adyghe м ↔ н Kabardian: мамун ↔ номин (monkey)
• Adyghe н ↔ Ø Kabardian: гъунджэ ↔ гъуджэ (mirror)
• Adyghe -Ø ↔ -р Kabardian: Ӏехы ↔ Ӏехыр; сӀехы ↔ сӀехыр; тӀехы ↔ тӀехыр
• Adyghe -Ø ↔ -щ Kabardian: тӀыгъ ↔ тӀыгъщ
• Adyghe Ø- ↔ и- Kabardian: джыри ↔ иджыри (yet)

Circassian languages contain "many loan-words from Arabic, Turkish, Persian (particularly in the area of religion) and Russian".[7]

Wikivoyage has a travel guide for Circassian phrasebook.

• Circassia

• Reza, Enayotallah; Hirtenstein, Stephen; Gholami, Rahim. "Cherkess (Circassian)". In Madelung, Wilferd; Daftary, Farhad (eds.). Encyclopaedia Islamica Online. Brill Online. ISSN 1875-9831.CS1 maint: ref=harv (link)