Willem van Moerbeke

Willem van Moerbeke was van oorsprong een dominicanermonnik. Omstreeks 1267/1268 fungeert hij te Viterbo aan de Curie als pauselijk biechtvader. In 1274 duikt hij op bij het Tweede Concilie van Lyon en ontmoet er Hendrik Bate van Mechelen, met wie hij tot aan zijn dood bevriend zou blijven. Vanaf 09 april 1278 tot zijn dood was hij aartsbisschop van Korinthe (Korinthië), een Latijnse (dat wil zeggen rooms-katholieke) enclave in het orthodoxe Griekenland. Hij voerde vele gesprekken en correspondenties met vooraanstaande geleerden van zijn tijd, onder wie Thomas van Aquino.

Begin van boek 7 van de Metafysica van Aristoteles

Op verzoek van Thomas van Aquino vertaalde hij de volledige werken van Aristoteles en verbeterde de vertalingen van anderen. Slechts weinigen beheersten het oude Grieks en vroegere vertalingen waren vaak onvolledig en van een twijfelachtige kwaliteit, ook al omdat deze zich soms hadden gebaseerd op Syrische versies (zoals Gerard van Cremona). Zo kon het gebeuren dat in de dertiende eeuw de werken van Aristoteles voor een bron van filosofische en natuurwetenschappelijke misvattingen werden gehouden. Daarin bracht Willem van Moerbeke gevoelige verbetering, omdat zijn vertalingen rechtstreeks op de Griekse bronteksten waren gebaseerd.

Willem van Moerbeke vertaalde ook andere bekende werken, zoals de verhandelingen van Archimedes en Heron van Alexandrië en de Institutio Theologica van Proclus naar het Latijn en maakte ze daardoor toegankelijk voor zijn tijdgenoten. Zijn boeken en hun vertaling legden de basis voor een opleving van het neoplatonisme.

Hoewel werd geklaagd dat de vertalingen van Willem "niet elegant" zouden zijn, worden ze toch vaak om hun grammaticale correctheid geroemd. Aangezien sommige van de originelen waarop Willem van Moerbeke zich baseerde verloren zijn gegaan, is zijn werk onvervangbaar.

De kerk van Merbaka, waarschijnlijk gebouwd rond 1280 in opdracht van Willem van Moerbeke

Het Griekse dorp Merbaka bij Nafplio, sinds 1953 hernoemd tot Agia Triada, is waarschijnlijk genoemd naar Willem van Moerbeke. Als aartsbisschop liet hij er rond 1280 een Byzantijnse kerk met Latijnse details bouwen.

In het voormalige graafschap Vlaanderen liggen drie Moerbekes die in aanmerking komen als geboorteplaats van Willem: Moerbeke bij Geraardsbergen, Moerbeke-Waas bij Lokeren en Moerbeke bij Sint-Omaars. Waar traditioneel het eerste Moerbeke werd vooropgesteld als Willems geboorteplaats, is recent het laatste naar voren geschoven als meer waarschijnlijk. Het Picardische Frans dat sporadisch opduikt in Willems vertalingen, was immers een taal van die streek. Bovendien is zijn aanwezigheid in Griekenland in verband gebracht met Nicolaas II van Saint-Omer, die daar toen heerste en dus een streekgenoot van Willem van Moerbeke zou zijn geweest.

• Adrien Pattin en Gérard Verbeke, MOERBEKE, Willem van, in: Nationaal Biografisch Woordenboek, vol. V, 1972, kol. 610-620
• Gérard Verbeke, "Het wetenschappelijk profiel van Willem van Moerbeke", in: Mededeelingen der Koninklijke Nederlandsche Akademie van Wetenschappen, Afdeling Letterkunde, nieuwe reeks, deel 38, nr. 4, 1975, p. 159-186
• Jozef Brams en Willy Vanhamel (eds.), Guillaume de Moerbeke. Recueil d'études à l'occasion du 700e anniversaire de sa mort, 1286, 1989, ISBN 9061862981
• Edmund Fryde, The Early Palaeologan Renaissance (1261–c. 1360), 2000, p. 103-143
• Mary Lee Coulson, The Church of Merbaka. Cultural Diversity and Integration in the 13th Century Peloponnese, doctoraatsthesis University of London, 2002
• Guy Sanders, "William of Moerbeke's Church at Merbaka: The Use of Ancient Spolia to Make Personal and Political Statements", in: Hesperia. The Journal of the American School of Classical Studies at Athens, 2015, nr. 3, p. 583-626
• Pieter Beullens, De sleutel tot Aristoteles. Willem van Moerbeke en de overlevering van antieke wijsheid, 2019, ISBN 9789463401838