Picardisch

Het Picardisch is een Romaanse streektaal die in Frankrijk gesproken wordt in delen van de regio Hauts-de-France en ook in het grootste westelijke deel van de Belgische provincie Henegouwen (zoals Bergen en Doornik, maar niet in de Waalse steden Thuin en Charleroi, de grootste stad). De taal is verwant met het Frans en het Waals, maar wordt toch daarvan onderscheiden.

  Het Picardisch taalgebied
in België en Frankrijk

Picardisch (Picard)
Gesproken inFrankrijk, België,
Sprekers~ 700.000 moedertaalsprekers
Taalfamilie
Dialecten
AlfabetLatijns
Officiële status
Officieel in
België (langue régionale endogène)
Taalcodes
ISO 639-1-
ISO 639-2-
ISO 639-3pcd
Portaal    Taal

De Franse Gemeenschap van België heeft het Picardisch officieel erkend als regionale taal, onder andere naast het Waals en het Francique of het Frankisch, dat (in twee verschillende varianten) eigenlijk het Luxemburgs is (decreet van 1990).

Het Picardisch staat dichter bij het Frans dan het Waals, maar heeft daarmee wel bepaalde fonetische kenmerken gemeen, bijvoorbeeld dat het Latijnse ca niet zoals in het standaard-Frans tot ʃa is gepalataliseerd (zie bijvoorbeeld de plaatsnaam Le Cateau-Cambrésis).

Uitspraak en variatie

Verschillen tussen zuidelijk en noordelijk Picardisch

In het algemeen kan men twee grote gebieden onderscheiden binnen het Picardische taalgebied: in het noorden de Belgische provincie Henegouwen en de Franse regio Noord-Nauw-van-Kales (zonder de Franse Westhoek), in het zuiden de Franse departementen Somme, Aisne (de noordelijke helft) en Oise (alleen een strook in het noorden). De noordelijke zone komt overeen met de historische streken Rijsels-Vlaanderen, Artesië, Doornik en het Doornikse, Henegouwen en Kamerijk en het Kamerijkse. De zuidelijke zone correspondeert ongeveer met de oude Franse provincie Picardië. Tussen de twee gebieden ziet men verschillende regelmatige verschillen:

LatijnNoordelijkZuidelijkFrans
ego staba(m)j’étosj’étoé, j'étoai of j'éteuj’étais
castellu(m)catiaucatieuchâteau
cane(m)kientchienchien
bonu(m)bonboinbon

Uitspraak van het Picardisch

Aangezien het Picardisch geen gestandaardiseerde taal is, verschilt de uitspraak van streek tot streek en zelfs van dorp tot dorp. Bij wijze van voorbeeld wordt hieronder de uitspraak gegeven in de Vimeu, een streek in het zuidwesten van het taalgebied:

Picardisch van de VimeuIPAFrans
chatchun[ʃatʃœ̃]chacun
chatcheune[ʃatʃøŋ]chacune
triangue[triãɡ]triangle
ej te connouos[eʒ.te.kɔ̃.nwɔ]je te connais
o ll'a rtrouvé[ol.lar.tru.vɛ]on l'a retrouvé

Genasaliseerde klinkers

Wanneer men Picardisch schrijft, dienen de combinaties "klinker + nn", "klinker + nm" en "klinker + mm" om nasalisering aan te duiden. Men moet deze lettergroepen dus niet zoals in het Frans lezen.

PicardischIPAFrans
unne[ɛ̃n]une
tranner[trãnɛ]trembler
grainne[grɛ̃n]graine
minme[mɛ̃m]même
gamme[gãm]jambe

Om te vermijden dat lezers een Franse uitspraak zouden gebruiken, schrijft men soms een punt na de genasaliseerde klank in het Picardisch, bijvoorbeeld in pron.ne ([prõn]) (fr: prune).

Leenwoorden in het Nederlands

Hoewel het moeilijk te bepalen is uit welk Frans dialect in het Nederlands ontleend is, wijzen de klanken van bepaalde leenwoorden op een Picardische oorsprong. Vooral het verschijnsel waarbij de Latijnse beginletters ca- niet, zoals in het Frans, naar cha-, che- of chie-, maar naar ca-, ke- of kie- geëvolueerd zijn, is een goede aanwijzing. Enkele voorbeelden:[1]

NederlandsPicardischFrans
karcarchar
kandelaar–chandelier
kasteelcatiau / catieuchâteau
kassei ‘steenweg’–chaussée
karton ‘paardenknecht’–cf. charret ‘karretje’
kachtel ‘veulen’–cheptel ‘vee’

De laatste twee woorden, karton en kachtel, zijn typisch West-Vlaams. De nabijheid van het Picardische taalgebied maakt een Picardische oorsprong nog aannemelijker.

Tekstvoorbeeld
Article premier de la Déclaration des Droits de l'Homme[2]

Tous chés ètes humains is sont nés libes et égals in dignité et pi in drouots. Is sont dotés ed raison et d' conschienche et pi is doétte agir les uns invèrs les eutes din un ésprit ed fratérnité.

(Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen.)

- HET WAALSE TAALLANDSCHAP -
Het Picardisch taalgebied in Wallonië is in grijsgroen aangegeven

Werkwoordvervoeging

Hieronder staan de vervoegingen van de belangrijke onregelmatige werkwoorden ète ('zijn') en avoèr ('hebben') voor vier tijden.[3]

Infinitief 1e persoon2e persoon3e persoon1e persoon2e persoon3e persoon
tegenwoordige tijd (présint)
ète ej sut' esil/al/in estos sonmesvos ètesis/als sont
avoèrj'ait'os,
t'as		il/al/in o
il/al/in a		os avonsvos avezis/als ont
verleden tijd (imparfait)
ète j'étoais
j'étos		t' étoais
t'étos		il/al/in étoait
il/al/in étot		os étoinmesvos étoètesis/als étoètte
avoèr j'avos
j'avoais		t'avos
t'avoais		il/al/in avot
il/al/in avoait		os avommesvos avèttesis/als avoèttent
toekomende tijd (futur simpe)
ète ej sraitu srosi/ale/in sroos sronsvos srezis/ales sront
avoèr j'érait'érosil/al/in éroos éronsvos érezis/als éront
voltooid tegenwoordige tijd (passé composé)
ète j'ai tét'os téil/al/in o téos avons tévos avez téils/als ont té
avoèr j'ai yeut'os yeuil/al/in o yeuos avons yeuvos avez yeuis/als ont yeu

Noten en referenties
  1. Van Keymeulen, J., Latijnse leenwoorden in het Nederlands en de Nederlandse dialecten, Van mensen en dingen, VI (1-2), 2008, 80-81
  2. Déclaration universelle des droits de l'homme. un.org.
  3. introduction à la conjugaison des verbes picards. free.fr.

Audio
http://ches.diseux.free.fr/sons/d85.mp3
http://ches.diseux.free.fr/diri/dir85.htm
Centre de Ressources pour la Description de l'Oral (CRDO) ( http://www.language-archives.org/language/pcd )
Zie de Picardische uitgave van Wikipedia.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.