Van Schaïktunnel

In 1916 begon de Kalkmergelmaatschappij St-Pietersberg met afgraven van kalksteen aan de westkant van de Sint-Pietersberg.[1] Dit vond plaats in de Groeve van der Zwaan, ook gekend als de NEKAMI-groeve.

In 1919 werd er een kabelbaan aangelegd om de gewonnen kalksteen uit de groeve te transporteren naar het kanaal Luik-Maastricht in het Maasdal, alwaar het per schip verder vervoerd kon worden. Deze onbewaakte kabelbaan was duur om te onderhouden en kon eenvoudig gesaboteerd worden.[1]

In 1928 verkreeg de onderneming een vergunning om een bergtunnel dwars door de Sint-Pietersberg aan te leggen voor het vervoer van kalksteen. In dat jaar begon men met de aanleg naar het ontwerp van D.C. van Schaïk. In juni 1929 bereikte men aan de oostkant de mergel. Aan de westzijde werd er eerst een nauwe gang gemaakt van twee meter hoog en een meter breed die in een later stadium werd verbreed. In januari 1930 was het voor het eerst mogelijk om van oost naar west te lopen. In 1932 was de tunnel klaar.[1]

Vanaf 1941 werd er naast de tunnel op ongeveer 200 meter vanaf de oostelijke ingang een kluis gebouwd voor de opslag van kunstschatten, een rijksopslagplaats. In de periode van maart 1942 tot juni 1945 werden hier in de kunstbunker Sint-Pietersberg tijdens de Tweede Wereldoorlog een aantal kunstwerken opgeslagen, waaronder De Nachtwacht.[2] In 1943-1944 werd er in het Gangenstelsel Zonneberg en in het Noordelijk Gangenstelsel tussen het Padvindersgat en de Van Schaïktunnel een deel van het Sint-Pietersbergplan ontwikkeld waarbij het ondergrondse gangenstelsel ingericht werd als evacuatiecentrum voor het geval Maastricht in de frontlinie terecht zou komen.

In 1962 werd de groeve buiten gebruik gesteld en werd de tunnel (via de oostelijke ingang) enkel nog gebruikt voor een champignonkwekerij en voor rondleidingen.[1]

De tunnel heeft een totale lengte van ongeveer 650 meter. Vanuit het oosten gaat het eerst door de löss- en grindlagen van de berghelling waarin de tunnel over een lengte van 100 meter in beton is uitgevoerd. Daarna vervolgde de tunnel over een lengte van ongeveer 80 meter door vaste mergel, waarvan ongeveer 70 meter door mergelgangen die al langer bestonden. Vervolgens werd de tunnel aangelegd in een middengebied van ongeveer 300 meter waar instortingen hadden plaatsgevonden waar men onder dit niveau doorgroef, waarbij dit tunneldeel werd uitgevoerd in gewapend beton. De laatste ongeveer 100 meter moest men weer door de vaste mergel heen. De westelijke ingang lag direct in de Groeve van der Zwaan. Aan de oostelijke kant van de berg moest men eerst nog ongeveer 250 meter over een bovengrondse stuk met een hellingpercentage van 4% om bij de molen te komen, de zeef- en mergelbreek/maal-inrichtingen. Vanaf daar ging de kalksteen over een lopende band naar een overslaginstallatie die aan het kanaal gelegen was.[1]

In 1940 werd de locomotief door de Duitsers in beslag genomen, waarna het smalspoor werd opgebroken en men gebruik maakte van vrachtwagens voor het vervoer van mergelblokken.[1]

De tunnel volgt géén recht tracé, maar heeft enkele bochten. De tunnel had een halve ellipsvormig profiel met een hoogte van drie meter en 4,5 meter breed. In de tunnel lag er een enkelsporig smalspoor en was er op regelmatige afstand verlichting aangebracht.[1]

Aan de oostzijde werd de tunnel afgesloten met de deuren. Aan de westzijde heeft men de toegang wegens instortingsgevaar afgesloten, maar zodanig dat vleermuizen de ingang nog wel kunnen gebruiken.

De tunnel is uitgehouwen in de Kalksteen van Nekum uit de Formatie van Maastricht.[3]

• 
  ingang kluis
• 
  oostelijke ingang in 1945
• 
  westelijke tunnelingang met de groeve

Zie de categorie Van Schaïktunnel van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.