Tetterode

Tetterode is een grafisch handelsbedrijf, sinds maart 2015 onderdeel van de drukpersbouwer Heidelberg. Voorheen was Printing Systems Divisie van Staples eigenaar (vanaf 2008). Voordien was Tetterode onderdeel van Bührmann-Tetterode, een handelshuis bekend als distributeur van papier, kantoorartikelen, grafische systemen en artikelen. Sinds juni 2016 is het bedrijf gevestigd in Haarlem, onder de naam Heidelberg Benelux.

Geschiedenis

Het bedrijf werd gesticht door Nicolaas Tetterode (1816-1894), die in 1851 de lettergieterij van uitgeverij Broese te Breda overnam. Hij verplaatste het bedrijf naar Kralingen.

Na vijf jaar nam de firma Tetterode de Amsterdamse lettergieterij van De Passe & Menne aan de Bloemgracht in Amsterdam over, en verplaatste het gehele bedrijf naar Amsterdam. In 1866 begon hij ook met het handelen in drukkerijmachines. Nicolaas Tetterode (1834-1895) was een goede werkgever die zich sociaal betrokken voelde bij de leefomstandigheden van de arbeidersklasse. Hij financierde bijvoorbeeld in de jaren 80 van de 19e eeuw de speeltuinen voor de Vereniging tot Veredeling van het Volksvermaak aan het 2e Weteringplantsoen (1880) en het Marnixplein (1881), de eerste openbare speeltuinen van Amsterdam.

Een voormalig fabriekspand van Tetterode, aan de Amsterdamse Da Costakade

In 1902 begon het bedrijf met de bouw van een nieuw pand aan de Bilderdijkstraat in Amsterdam-West, dat in 1906 en opnieuw in 1912 werd uitgebreid. Het bedrijf telde toen ongeveer 80 medewerkers. In 1921 werd een voormalige melkfabriek uit 1898 aan de Da Costakade overgenomen. De laatste uitbreiding vond plaats tussen 1940 en 1951, in de stijl van het nieuwe bouwen door de architecten Merkelbach & Karsten, ook aan de Da Costakade. Dit gebouwencomplex heeft nog steeds de naam Tetterodecomplex en heeft de status van Rijksmonument.[1] Nadat het bedrijf verhuisde naar een nieuw pand aan de Willem de Zwijgerlaan werd in 1981 het pand gekraakt. Sinds 1986 is het grotendeels voor bewoning in gebruik, ook is er het Dijktheater.[2][3]

De lettergieterij was toonaangevend in Nederland in de eerste helft van de 20e eeuw en telde op het toppunt van de groei meer dan 800 werknemers in 20 vestigingen. Destijds waren grote concurrenten de Haarlemse lettergieterij Joh. Enschedé en het Amerikaanse International Typeface Corporation (ITC), die goedkope letters kon leveren. Toch werd door Nederlandse opdrachtgevers van Lettergieterij Amsterdam voorkeur gegeven aan de binnenlandse producenten van letters.

Letterontwerpers
Proef van de Chinese karakters van Tetterode

Onder anderen S.H. de Roos ontwierp voor Tetterode 12 nieuwe moderne lettertypen. Tetterode gebruikte De Roos' creativiteit en produceerde ook letters uit het Verre Oosten, waaraan later Griekse, Hebreeuwse en Syrische letters werden toegevoegd.[4] De verzameling van Chinese karakters bestond uit ruim 9100 lettermatrijzen. Ook directeur P.J.W. Oly ontwierp voor Lettergieterij Amsterdam in 1908/1909 een nieuwe letter voor de Javaanse taal, omdat die uit de 19e eeuw waren verouderd. Dick Dooijes, die meer dan 40 jaar in dienst bleef, was de opvolger van De Roos als typografisch ontwerper.

Er werden verschillende catalogi uitgebracht, zogenaamde letterproeven, onder andere:

  • Letterproef der lettergieterij "Amsterdam" voorheen N. Tetterode. Amsterdam, Bilderdijkstraat 163-165, 1907. 295 pagina's, 31 cm. Met ingebonden prijscourant.
  • Een vier kilo wegende, door S.H. de Roos verzorgde Letterproef der lettergieterij "Amsterdam" voorheen N. Tetterode / Spécimen Général de la Fonderie "Amsterdam" successeur de N. Tetterode. In het Nederlands en Frans. Amsterdam, 1916. 790 pagina's. 28 cm. Met losse bijlage: Prijscourant van lettergieterijproducten. 32 pagina's.

Lange tijd heeft Tetterode volgehouden loden letters te vervaardigen, en dus lang gewacht met het ontwikkelen van het populair wordende fotozetten in de jaren 60; het bestuur van de firma hield vol dat de kwaliteit van het fotozetten minder was dan die van gegoten lettervormen. Tetterode vervaardigde loden lettertypes tot 1988.

Lettertypes vervaardigd en uitgegeven door Lettergieterij Amsterdam

De volgende bekende lettertypes zijn vervaardigd of uitgegeven door Lettergieterij Amsterdam:

  • een variant van "Bodoni"
  • een variant van "Garamond"
  • "Ideal News", Lettergieterij Amsterdam, gebruikt voor het dagblad The New York Times
    • Lettersets: Ideal News romein, Ideal News bold
  • "Egyptian bold", een revival egyptienne
    • Lettersets: Egyptian bold, Egyptian bold condensed, Egyptian bold extended
  • een variant van "Etienne"
  • een variant van "Impressum"
    • gebaseerd op Impressum van Konrad F. Bauer en Walter Baum
  • "Atlas", een variant van "Welt" door Hans Wagner
  • "Firenze", een variant van "Westminster"
  • "Juno", Lettergieterij Amsterdam
  • "Arsis", Lettergieterij Amsterdam
  • een variant van "Fournier Le Jeune"
  • "Hollandsche Mediaeval", door Sjoerd H. de Roos, Lettergieterij Amsterdam, 1912
    • Ook uitgegeven als "Intertype Mediaeval", Intertype
    • Lettersets: Hollandsche Mediaeval romein, Hollandsche Mediaeval semibold, Hollandsche Mediaeval semibold condensed, Hollandsche Mediaeval initials
  • "Zilver type", door Sjoerd H. de Roos, gegoten bij Lettergieterij Amsterdam, 1915
  • "Ella", door Sjoerd H. de Roos, Lettergieterij Amsterdam, 1915
  • "Erasmus", door Sjoerd H. de Roos, Lettergieterij Amsterdam, 1923
    • Ook uitgegeven: Erasmus Gratius
  • "Hermes", Lettergieterij Amsterdam, 1924
  • "Bristol", door Dick Dooijes, Lettergieterij Amsterdam, 1929
  • "Carlton", door Dick Dooijes, Lettergieterij Amsterdam, 1929
  • "Nobel Grotesque", Lettergieterij Amsterdam, 1929-1931
    • Lettersets: Nobel Grotesque romein, Nobel Grotesque bold, Nobel Grotesque light, Nobel Grotesque narrow, Nobel Grotesque narrow bold, Nobel Grotesque inline capitals
  • "Independant", door G.Colette & J.Dufour, Lettergieterij Amsterdam, 1930
  • "Transito", door Jan Tschichold, Lettergieterij Amsterdam, 1931
  • "Egmont", door Sjoerd H. de Roos, Lettergieterij Amsterdam, 1933
    • Ook uitgegeven bij Intertype in 1937
    • Lettersets: Egmont romein, Egmont light, Egmont bold, Egmont inline capitals
  • "Select", door Albert Augspurg, Lettergieterij Amsterdam, 1936
    • Ook uitgegeven als "Albert"
  • "Savoy", door Dick Dooijes, Lettergieterij Amsterdam, 1936
  • "Flex", door George Salter, Lettergieterij Amsterdam, 1937
  • "Iris", gebaseerd op "Empire" van ATF uit 1938
  • "Libra", door Sjoerd H. de Roos, Lettergieterij Amsterdam, 1938
    • Lettersets: Libra romein, Libra light
  • "Simplex", door Sjoerd H. de Roos, Lettergieterij Amsterdam, 1939
    • Lettersets: Simplex romein, Simplex semibold
  • "Hidalgo", door Stefan Schlesinger, Lettergieterij Amsterdam, 1939
  • "De Roos", door Sjoerd H. de Roos, Lettergieterij Amsterdam, 1947
    • Ook uitgegeven als "Intertype De Roos", Intertype en bij ATF
  • "Studio", door A. Overbeek, Lettergieterij Amsterdam, 1946
    • Lettersets: Studio romein, Studio bold
  • "Rondo", door Dick Dooijes en Stefan Schlesinger, Lettergieterij Amsterdam, 1948
    • Lettersets: Rondo romein, Rondo bold
  • "Polka", gebaseerd op "Dom Casual" van ATF uit 1951
  • "Reiner Script", door Imre Reiner, Lettergieterij Amsterdam, 1951
  • "Raffia Initials", door Henk Krijger, Lettergieterij Amsterdam, 1952
  • "Mistral", door Roger Excoffon, Lettergieterij Amsterdam, 1955
  • "Columbia", door Walter H. McKay, Lettergieterij Amsterdam, 1956-1961
    • Ook uitgegeven bij Intertype, 1957
  • "Mercator", door Dick Dooijes, Lettergieterij Amsterdam, 1957-1961
    • Ook uitgegeven door Intertype
    • Lettersets: Mercator romein, Mercator light, Mercator condensed light, Mercator bold, Mercator bold italic, Mercator bold condesed italic
  • "Amazone", door Leonard H.D. Smit, Lettergieterij Amsterdam, 1959
  • "Pascal", door José Mendoza y Almeida, Lettergieterij Amsterdam, 1960
  • "Promotor", door Leonard H.D. Smit, Lettergieterij Amsterdam, 1960
  • "Orator", door Leonard H.D. Smit, Lettergieterij Amsterdam, 1962
    • Orator is hetzelfde als Promotor bold
  • "Choc", door Roger Excoffon, Lettergieterij Amsterdam, 1964
  • "Impact", gebaseerd op het origineel van Geoffrey Lee van Stephenson Blake uit 1965
  • "Contura", door Dick Dooijes, Lettergieterij Amsterdam, 1966
  • "Lectura", door Dick Dooijes, Lettergieterij Amsterdam, 1966
    • Ook uitgegeven als "Intertype Lectura" en "Intertype Lectura bold", Intertype, 1969
    • Lettersets: Lectura romein, Lectura bold, Lectura bold condensed

Typografische Bibliotheek van Lettergieterij Amsterdam

Lettergieterij Amsterdam begon in 1913 een Typografische Bibliotheek met een interieur ontworpen door architect K.P.C. de Bazel. Sjoerd H. de Roos begon als eerste bibliothecaris met verzamelen van waardevol materiaal op het gebied van typografie, lithografie, zincografie en boekbinden. Later waren Dick Dooijes en prof. dr. G.W. Ovink de bibliothecarissen.

Tijdschriften

In 1939 begon het bedrijf met het tijdschrift Grafische Mededeelingen. In oktober 1941 verscheen nummer 5 van de derde jaargang. Noodgedwongen werd de publicatie gestaakt en pas hervat in november 1945 met derde jaargang nummer 6. In 1951 werd het maandelijkse bulletin Intertype-"nieuws" uitgegeven. L.A.-Varia was nog een andere maandelijkse periodiek van Lettergieterij Amsterdam, dat in januari 1958 van start ging. Een vierde uitgave van het bedrijf is Binderella, speciale uitgave over machines en materialen voor de boekbinderij.

Handel in grafische materialen en machines

Lettergieterij Amsterdam v/h N. Tetterode, zoals het bedrijf formeel heette, veelal afgekort tot L.A., was al in 1928 de vertegenwoordiger in Nederland van drukmachines van Heidelberg, drukpersen van MAN-Terno, Babcock, Gordon, Merkuur, en later ook van regel- en fotozetmachines van Intertype, Morisawa en Berthold. In 1963 fuseerde het inmiddels hernoemde bedrijf Lettergieterij en machinehandel v/h N. Tetterode-Nederland BV met papiergroothandel Bührmann tot Bührmann-Tetterode. Na fusie met de het Nederlandse papierconcern KNP en het papierhandelshuis VRG (Van Reekum-Gepacy Papier) volgde een naamswijziging tot KNP BT. Nadien splitste het concern opnieuw en hernoemde de Bührmann-Tetterode tak zich Bührmann) sinds 2007 heette het gehele concern Corporate Express. In 2008 werd Corporate Express overgenomen door Staples. De grafische werkzaamheden werden weer voortgezet onder de naam Tetterode. In 2011 werd het pand in Amsterdam verkocht en verhuisde de onderneming naar Almere. In 2011 werd er besloten om samen te gaan met de Belgische zuster Plantin. Door intensieve samenwerking kunnen de bedrijven elkaar versterken op de Beneluxmarkt. In september 2012 besloot Staples de grafische divisie te verkopen. Dit betekende dat ook Tetterode Plantin "te koop" stond. Sinds maart 2015 is drukpersbouwer Heidelberg eigenaar.

De Tetterode-collectie

De afdeling Bijzondere Collecties van de Universiteit van Amsterdam (UvA) beheert sinds 2010 de zogenaamde Tetterode-collectie[5] bestaande uit ruim 70.000 boeken, 300.000 catalogi, 13.000 letterproeven, 12.000 documentatiemappen, 15.000 portretten en prenten, 10.000 boekomslagen, papiermonsters, boekhandelsmerkjes en ex-libris, penningen, kalenders en schilderijen. Daarmee is het een van de grootste en meest waardevolle typografische verzamelingen ter wereld.

Een van de pronkstukken in de collectie is het zogenaamde Athiaskastje, dat lettermateriaal uit de 17e en 18e eeuw bevat. Het bedrijf verwierf dit op een veiling in 1917. Het bevat circa vijftig series met koperen matrijzen voor het gieten van Hebreeuwse letters, vijftien series stalen stempels, handgietvormen en vele letterproeven. Hiermee reisde de joodse drukker Joseph Athias (1635-1700) in de zeventiende eeuw door Europa. De in die periode gedrukte Talmoeds zijn gemaakt met de matrijzen van Athias. Ook boeken uit de befaamde Bibliotheca Rosenthaliana (in de collectie van de Universiteitsbibliotheek Amsterdam) zijn gedrukt met dit lettermateriaal.

De UvA bezit ook het interieur van de typografische bibliotheek (geheel verplaatst van het pand aan de Da Costakade naar een bijgebouw van de Oude Lutherse kerk, tevens aula van de UvA, aan het Singel).

Het restant van de matrijzen, die vroeger dienden voor de productie van loden letters en die na vele omzwervingen nog werden bewaard op de UB, is in 2011 overgedragen aan de Stichting Lettergieten in Westzaan, waarna een aanzienlijk deel werd verkocht aan een particuliere verzamelaar in Antwerpen. De stichting heeft ook twee historische gietmachines van LA en matrijzen van Dick Dooijes' laatste in Nederland gegoten lettertype Lectura in bezit.

Literatuur
  • John A. Lane; Mathieu Lommen, Letterproeven van Nederlandse gieterijen uit de Bibliotheek van de KVB en andere verzamelingen in de Universiteitsbibliotheek Amsterdam met geschiedenissen van de firma's = Dutch typefounders' specimens from the Library of the KVB and other collections in the Amsterdam University Library with histories of the firms represented. Bezorgd door John A. Lane & Mathieu Lommen; samengesteld door John A. Lane, Mathieu Lommen & Johan de Zoete. 1998.
  • Dr. G.W. Ovink, Honderd jaren lettergieterij in Amsterdam. Druk: Meijer NV. Uitgave: Lettergieterij Amsterdam v/h Tetterode NV: 1951.
  • Dr. G. Knuttel Wzn., De letter als kunstwerk. Beschouwingen en confrontaties met andere gelijktijdige kunstuitingen van de Romeinse tijd tot op heden. LA 1851-1951. Ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van LA op 1 juni 1951. Het kwam niet in de handel, maar werd aan relaties geschonken. Het lettertype is 'De Roos'. Verzorging: Dick Dooijes. Amsterdam, 1951.
  • Universiteitsbibliotheek Amsterdam (Zeldzame en Kostbare Werken). Een punt voor typografie. De Typografische Bibliotheek in de Universiteitsbibliotheek Amsterdam. 2001.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.