Tatort (televisieserie)

Tatort wordt gemaakt in opdracht van verschillende Duitse, Oostenrijkse en Zwitserse (regionale) omroepen. Elke omroep maakt een of meer series die los staan van de andere series, elk met eigen hoofdpersonen. Soms ontmoeten twee teams uit verschillende deelstaten elkaar, zoals Ehrlicher en Kain die op bezoek kwamen bij Ballauf en Schenk in Quartett in Leipzig (MDR/WDR, 26 november 2000). Twee jaar later kwam dit viertal in Rückspiel (WDR/MDR, 10 november 2002) elkaar opnieuw tegen, maar dan in Keulen. Verder ontmoetten de mannen uit Münster, Thiel (Axel Prahl) en Boerne (Jan Josef Liefers) hun collega's uit Keulen in de uitzending Der doppelte Lott (WDR, 20 november 2005). In de dubbelaflevering Kinderland (MDR, 8 april 2012) en Ihr Kinderlein kommet (WDR, 9 april 2012) gaan Max Ballauf en Freddy Schenk eerst bij hun collega's Eva Saalfeld en Andreas Keppler in Leipzig op bezoek, waarna laatstgenoemden een tegenbezoek in Köln brengen. In Kaltes Herz (WDR, 21 maart 2010) komt Freddy Schenk Kriminalassistent Karlsen (Winfried Hammelmann) op de gang van hun eigen bureau tegen. Hij is normaalgesproken verbonden aan het team van Inga Lürsen en Nils Stedefreund (Bremen). In Du hast keine Chance (SR, 2 september 2001) krijgt Max Palü hulp van Ernst Bienzle. Maar al in 1975 belde inspecteur Veigl in de aflevering Als gestohlen gemeldet met zijn Hamburgse collega Trimmel, die daarbij ook enkele keren in beeld was. In de begintijd van de serie kwam het vaker voor dat teams via de telefoon onderling contact hadden. Er zijn commissarissen in Berlijn, Bremen, Dortmund, Frankfurt am Main, Hamburg, Hannover, Kiel, Keulen, Konstanz, Leipzig, Ludwigshafen, Luzern, München, Münster, Saarbrücken, Stuttgart en Wenen.

De DDR-tegenhanger van Tatort was Polizeiruf 110, die in Duitsland momenteel een tijdslot met Tatort deelt. In de uitzending Unter Brüdern (WDR, 28 oktober 1990) ontmoetten West-Duitse commissarissen (Schimanski en Thanner) hun Oost-Duitse collega's (Fuchs en Grawe, gespeeld door Peter Borgelt en Andreas Schmidt-Schaller) voor de eerste keer. Omgekeerd ontmoette Polizeiruf-commissaris Thomas Keller (Jan-Gregor Kremp) in de aflevering Die Mutter von Monte Carlo (HR, 29 januari 2006) zijn Frankfurtse Tatort-collega Fritz Dellwo (Jörg Schüttauf).

De serie Tatort was de opvolger van de krimi Stahlnetz van de ARD en bedoeld als concurrent van Der Kommissar met Erik Ode van het ZDF. In Nederland werden diverse afleveringen in de jaren tachtig uitgezonden door de TROS en in de jaren negentig en begin 21ste eeuw door de AVRO.

De titelmuziek is in 1970 door Klaus Doldinger gecomponeerd en in de loop van de tijd slechts heel subtiel gemoderniseerd. Bij de opname speelde Udo Lindenberg slagwerk. Het titelfilmpje werd gemaakt met toneelspeler Horst Lettenmayer. Zijn ogen kijken elke aflevering drie keer uit een andere ooghoek door een rode, blauwe en paarse spleet en om zijn linkeroog komt een vizier. Daarna houdt hij drie keer zijn handen voor zijn gezicht en probeert daarna tevergeefs over een nat wegdek te ontkomen. Voor deze opnamen kreeg hij eenmalig 400 DM. Als late erkenning is (in één enkele aflevering) ook de rest van hem te zien: in 1989 speelde hij in de Schimanski-Tatort Der Pott een vakbondsleider, die als lijk eindigt. In tegenstelling tot het titelfilmpje van een halve minuut is de aftiteling meer dan drie en een halve minuut lang, maar met dezelfde muziek. Veel Duitse omroepen beperken de aftiteling tegenwoordig echter tot soms maar enkele seconden.

De beroemdste reeks is die rond Horst Schimanski, gespeeld door Götz George. Van Stoever en Brockmöller en van Ehrlicher en Kain zijn aanzienlijk meer afleveringen gemaakt. De meeste Einsätze hebben inmiddels Batic en Leitmayr gemaakt, op de voet gevolgd door Lena Odental en Mario Kopper. Van Schimanski zijn later buiten Tatort om een aantal losse films gemaakt, waarbij hij op 60-jarige leeftijd de stunts nog zelf uitvoerde. Chiem van Houweninge is voor veel afleveringen van Schimanski (mede)auteur geweest en hij speelde tussen 1982 en 1991 in 21 afleveringen mee als Hänschen.

In alle afleveringen wordt iets van de lokale omgeving in het verhaal meegenomen, stadseigen aspecten of dorpskarakter, historische bijzonderheden, religieuze of culturele aspecten.

• In de allereerste aflevering Taxi nach Leipzig, die werd uitgezonden op 29 november 1970, speelde Walter Richter Kommissar Trimmel. Hij ging na elf afleveringen met pensioen.
• Kressin und die Frau des Malers (WDR, 28 mei 1972), die deels in Amsterdam speelt en waarvan Pim de la Parra de regie deed en Frans Bromet de camera.
• Reifezeugnis (NDR, 27 maart 1977) met de toen 16-jarige Nastassja Kinski als de voor die tijd erg blote Sina Wolf.
• Kuscheltiere (WDR, 12 december 1982), onder andere met Rijk de Gooyer als commissaris Dijkhuis en Geert de Jong als Marijke Scherpenzeel, speelt ook voor het grootste deel in Amsterdam, maar is geen reclame voor de stad.
• Medizinmänner (WDR, 13 mei 1990) met naast Horst Schimanski, Christian Thanner en Chiem van Houweninge als Hänschen ook: Jules Deelder als drugsdealer, Joop Doderer als politiechef, Pierre Bokma, Marina van Houweninge, Sylvia de Leur, Mariska van Kolck en Serge-Henri Valcke, die voor een groot gedeelte in de Rotterdamse haven speelt.
• Bittere Mandeln (WDR, 5 maart 2000), met Renée Soutendijk als Evelyn Weisbach
• Kleine Diebe (2 september 2000), waarin Lena Odental op bezoek is bij Ivo Batic en Franz Laitmayr
• Filmriss (SFB, 18 augustus 2002) met Ellen ten Damme als Kareen Brandner.
• Mutterliebe (WDR, 23 maart 2003), waarin Max Ballauf zijn collega "Freddy, hol schon mal den Wagen" toevoegt, als 'ganz andere Variante' op het legendarische, maar niet historische "Harry, hol schon mal den Wagen" uit Derrick
• Abseits (MDR, 28 november 2004) waarin Fritz Wepper (Harry Klein uit Derrick) Hartmut Utz speelt.
• Bienzle und der steinerne Gast (SWR, 25 juli 2004) met Rolf Schimpf (Der Alte uit Der Alte) als gast.
• Rache-Engel (SR, 13 november 2005), met Renée Soutendijk als Eva Maria Klein
• Der doppelte Lott (WDR, 20 november 2005), waarin K.F. "Adlersauge" Boerne zijn collega "Rottweiler" Roth en commissarissen Schenk en Ballauf uit Keulen bezoekt.
• Blutdiamanten (WDR, 15 januari 2006) met Andrea Croonenberghs (Flikken) als Julia Ruiter.
• Hart an der Grenze (SWR, 9 maart 2008) met Jeroen Willems als Frank Lüders.
• Franziska (WDR, 5 januari 2014), allereerste Tatort-aflevering die op grond van het Jugendschutzgesetz pas na 22.00 uur mocht worden uitgezonden.
• Kopfgeld (NDR, 9 maart 2014), met 19 doden de bloedigste aflevering tot dan toe.
• Im Schmerz geboren (HR, 12 oktober 2014), overtrof met 47 doden – die overigens aan het einde van deze surrealistische aflevering als het ware weer herrijzen – het record van Kopfgeld.

• Die Abrechnung, met Haferkamp (WDR) resp. Von Burg (SF)
• Alptraum / Alp-Traum, met Sommer (NDR) resp. Von Burg (SF)
• Die Offene Rechnung / Offene Rechnung, met Pfeifer (ORF) resp. Odenthal (SWR)
• Die Brüder / Brüder (2×), met Brinkmann (HR) resp. Lürsen (RB) resp. Flemming (WDR)
• Herzversagen, met Palu (SR) resp. Dellwo (HR)
• Aus der Traum, met Wiegand (SWF) resp. Kappl (SR)
• Spieler / Die Spieler, met Hirth (ORF) resp. Blum (SWR)
• Rache-Engel / Racheengel, met Palu (SR) resp. Ehrlicher (MDR)
• Kassensturz , met Gerber (SWF) resp. Odenthal (SWR)
• Abseits / Im Abseits, met Ehrlicher (MDR) resp. Odenthal (SWR)
• Taxi nach Leipzig, nummer 1 met Trimmel (NDR) resp. nummer 1000 met Borowski en Lindholm (NDR)

Slechts zeer zelden worden van Tatort dubbelafleveringen gemaakt. Elke aflevering duurt al tussen de 85 en 95 minuten, in een verhaal dat dubbel zo lang is is de spanning er niet eenvoudig in te houden. Anderzijds biedt een langere verteltijd ruimte aan nuances in gevoelige onderwerpen zoals kinderprostitutie. Voorbeelden van dubbelafleveringen zijn:

• Kinderland (MDR, 8 april 2012) en Ihr Kinderlein kommet (WDR, 9 april 2012), waarin Max Ballauf en Freddy Schenk (Köln) met hun collega's Eva Saalfeld en Andreas Keppler (Leipzig) samenwerken.
• Wegwerfmädchen (NDR, 9 december 2012) en Das Goldene Band (NDR, 16 december 2012) met Charlotte Lindholm
• Tödliche Tarnung (SWR, 1 maart 2009) en Spiel auf Zeit (SWR, 26 mei 2013) met Thorsten Lannert en Sebastian Bootz. Het betreft hier een vervolgverhaal rond Viktor de Man (Filip Peeters).

De meest van alle uitgezonden afleveringen worden in de jaren daarna herhaald op andere (Duitse) zenders, maar voor een paar is om uiteenlopende redenen besloten dit niet te doen. In het Duits spreekt men van Giftschrankfolgen, ze worden met zorg buiten bereik van de zenders gehouden. Het gaat om de volgende verhalen:

• Der Fall Geisterbahn (HR, 12 februari 1972)
• Mit nackten Füssen (HR, 9 maart 1980), met name wegens een verkeerd begrepen zinsnede als zouden mensen met epilepsie vaker moorden dan gemiddeld.
• Tod im Jaguar (SFB, 9 juni 1996), wegens anti-joodse tendensen, versterkt door een ongelukkig geformuleerd persbericht vooraf.
• Krokodilwächter (SFB, 10 november 1996), wegens seksistische en mensonterende passages.
• Wem Ehre gebührt (met Maria Furtwängler, NDR, 23 december 2007), wegens een zeer kritische portretering van het Alevitisme (islamitische stroming), die zelfs tot demonstraties leidde.

Na 25 jaar van de lijst verdwenen (na het verwijderen van twee foto's uit een stapel die wordt doorgebladerd):

• Drei Schillingen (HR, 1978), in mei 2003 in de originele vorm uitgezonden, na aanpassing en herkeuring weer beschikbaar voor herhaling.

Na 36 jaar van de lijst verdwenen, op 16 januari 2016 om 23.25 uur op de SWR voor de tweede keer uitgezonden:

• Der gelbe Unterrock (SWF, 10 februari 1980), wegens een slechte kwaliteit en de gewelddadige inhoud van het verhaal.

Voor kortere tijd im Giftschrank waren (beide met Horst Schimanski en Christian Thanner):

• Blutspur
• Tote brauchen keine Wohnung (1973), door een ander beleid bij de Bayerischer Rundfunk in 1992 van de lijst gehaald.

In Oostenrijk werden tussen 1985 en 1989 13 afleveringen van Tatort geproduceerd buiten de samenwerking met Duitsland om. Dit gebeurde naast een serie die wel binnen die samenwerking tot stand kwam. Toch sloten ze qua vormgeving en verhaallijn wel aan bij de rest van de serie. Zelfs de hoofdrolspelers komen overeen met de 'gewone' serie, behalve in één aflevering, in Der Schnee vom vergangen Jahr is het de journalist Alex Lutinsky, die de naspeuringen doet. Echter in geen enkele officiële lijst van ARD of ORF worden deze afleveringen genoemd. De toenmalige ORF-redakteur Ernst Petz heeft in 2008 gezegd dat de omroep geen rechten meer kan laten gelden om ze uit te zenden en ook dat de waardering voor de afleveringen onvoldoende waren om ze ooit nog uit te zenden. Zelfs de spelerslijsten zouden al zijn vernietigd[1]. De speciale Oostenrijkse Tatortafleveringen, met de afwijkende nummering zoals die in de complete lijst wel worden vermeld, in een blik:

1. Fahrerflucht, Hirth (ORF, 19 mei 1985), 168a
2. Des Glückes Rohstoff, Hirth (ORF, 08 september 1985), 171a
3. Strindbergs Früchte, Hirth (ORF, 12 januari 1986), 176a
4. Das Archiv, Hirth (ORF, 2 maart 1986), 178a
5. Die Spieler, Hirth (ORF, 13 juni 1986), 181a
6. Alleingang, Hirth (ORF, 24 augustus 1986), 184a
7. Der Schnee vom vergangen Jahr, Alex Lutinsky (ORF, 12 oktober 1986), 186a
8. Der Tod des Tänzers, Hirth (ORF, 18 december 1986), 187a
9. Die offene Rechnung, Pfeifer (ORF, 11 januari 1987), 188a
10. Superzwölfer, Pfeifer (ORF, 25 april 1987), 192a
11. Atahualpa, Pfeifer (ORF, 08 december 1987), 199a
12. Flucht in den Tod, Pfeifer (ORF, 19 december 1987), 199b
13. Geld für den Griechen, Fichtl (ORF, 21 mei 1989), 218a

Het bereiken van de 1000ste aflevering heeft vanwege het bestaan van deze volwaardige, maar niet officiële afleveringen al op 15 mei 2016 plaatsgevonden met de uitzending van het officiële nummer 987, Der hundertste Affe, met Inga Lürsen en Nils Stedefreund. Maar officieel werd nummer 1000 op 13 november 2016 uitgezonden, met dezelfde titel als nummer 1, Taxi nach Leipzig, deze keer met twee commissarissen, Klaus Borowski uit Kiel en Charlotte Lindholm. Rond dit feit werden allerlei feestelijke programma's uitgezonden, een paar oude en natuurlijk ook de allereerste aflevering.

• Tatort bij Das Erste
• Tatort-Fundus
• Tatort Fans
• Tatort-Spoiler

Duitse politieseries
Adelheid und ihre Mörder · Alarm für Cobra 11 - Die Autobahnpolizei · Der Alte · Bella Block · Derrick · Das Duo · Der Fahnder · Ein Fall für zwei · Grossstadtrevier · Der Kommissar · Die Kommissarin · Polizeiruf 110 · Rosa Roth · Schimanski · Siska · SOKO 5113 · Tatort · Ein starkes Team