Streptococcus pyogenes
Streptococcus pyogenes, de pusvormende streptokok, is een β-hemolytische streptokok van groep A (Groep-A-streptokok; GAS); de namen zijn onderling uitwisselbaar. Het is in potentie de meest agressieve streptokok voor de mens, terwijl ook dragerschap veelvuldig voorkomt.
| Streptococcus pyogenes | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Bacterie bij 900× vergroting | ||||||||||||
| Taxonomische indeling | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Soort | ||||||||||||
| Streptococcus pyogenes Rosenbach 1884 | ||||||||||||
Afbeeldingen Streptococcus pyogenes op  | ||||||||||||
Streptococcus pyogenes op  | ||||||||||||
| ||||||||||||
Geschiedenis
Reeds in Epidemicus (toegeschreven aan Hippocrates) staat wondroos (ofwel: erisypelas) herkenbaar beschreven. Gedurende de Middeleeuwen was roodvonk een ernstige ziekte. Semmelweis beschreef in 1861 hygiënische maatregelen die kraamvrouwenkoorts moesten voorkomen. We weten nu dat deze ziektebeelden worden veroorzaakt door S. pyogenes.[1] In 1928 beschreef Rebecca Lancefield een methode voor serotypering van S. pyogenes door middel van het M-eiwit, een virulentiefactor gelokaliseerd aan de oppervlakte van de bacterie.[2] In 1946 publiceerde Lancefield een andere typeringstechniek, namelijk via het identificeren van T-antigenen.[3]
Ziektebeelden
Ziektebeelden veroorzaakt door S. pyogenes worden ingedeeld in invasieve of niet-invasieve varianten. Of een infectie invasief of niet-invasief wordt, hangt af van een aantal factoren, waaronder het serotype van de bacterie, de manier van besmetten (onder andere de porte d'entrée) en gastheerfactoren als algemene en specifieke afweer, HLA-fenotype en algemene risicofactoren (bijvoorbeeld intraveneus druggebruik of het hebben van suikerziekte). Invasieve ziektebeelden zijn vaak ernstiger en dodelijker dan niet-invasieve ziektebeelden.
Niet-invasieve ziektebeelden
Niet-invasieve uitingen van groep-A-streptococceninfecties komen veel voor en verlopen vaak mild. Vooral jonge kinderen worden getroffen door deze niet-invasieve vormen. Voorbeelden hiervan zijn krentenbaard, roodvonk en keelontsteking.[1]
Niet-etterige complicaties
In enkele gevallen kan een niet-invasieve infectie worden gecompliceerd door niet-etterige uitingsvormen. Deze auto-immuungemedieerde uitingen treden vaak pas na enkele weken op. Zo kan keelontsteking door S. pyogenes gevolgd worden door acuut reuma of glomerulonefritis.[1] Dit trad vroeger regelmatig op, maar komt tegenwoordig vooral voor in de minder ontwikkelde landen waar hygiëne een probleem vormt.
Invasieve ziektebeelden
Invasieve groep-A-streptococceninfecties zijn in Nederland zeldzaam, met incidentiecijfers van 2,0 tot 4,0 per 100.000 personen per jaar.[4] Voorbeelden van invasieve infecties zijn necrotiserende fasciitis, hersenvliesontsteking en streptococcal toxic shock syndrome (STSS).[1] Hoewel dit zeldzame ziektebeelden zijn, kunnen zij een mortaliteit bereiken tot 59% (STSS).[4] Andere voorbeelden van invasieve groep-A-streptococceninfecties zijn wondroos, longontsteking, kraamvrouwenkoorts en buikvliesontsteking. Sinds 1 december 2008 is de invasieve vorm van groep-A-streptococceninfecties een meldingsplichtige ziekte in de categorie B2.[1]
Noten
- LCI-richtlijn, Groep A-streptokokkeninfectie. Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu (september 2014). Geraadpleegd op 1 september 2014.
- Lancefield RC (1928) . The antigenic complex of Streptococcus hemolyticus. J Exp Med 47: 9–10 . DOI: 10.1084/jem.47.1.91.
- Lancefield RC, Dole VP (1946) . The properties of T antigen extracted from group A hemolytic streptococci. J Exp Med 84: 449–71 . DOI: 10.1084/jem.84.5.449.
- Vlaminckx BJM, Schellekens JFP (2007) . Invasieve groep-A-streptococceninfecties en profylaxe voor contacten. Tijdschrift voor Infectieziekten 5: 162-7 .