Sleutelbloem

De op een sleutelbos lijkende bloeiwijze van Primula was aanleiding tot de vorming van een legende: Sint-Petrus had, als bewaker van de hemelpoort, een prachtige sleutelbos met gouden sleutels. Op een kwade dag echter, toen hij even in slaap sukkelde, gleed deze hem uit handen en viel op de aarde neer. Petrus liet onmiddellijk de sleutelbos terughalen maar op de plaats waar hij was neergekomen, groeide een opvallende plant met een stralende tros goudgele bloemen; de plant kreeg sindsdien de naam ‘sleutelbloem’.[1] De sleutelbloem staat ook bekend onder de naam Sint-Petruskruid en de Duitsers noemen haar Himmelschlüssel.

Wilde primula's zijn over het noordelijk halfrond wijdverbreid. Vooral in gebergten komen veel soorten voor. Van de ongeveer vijftien in Europa voorkomende soorten komt dan ook de helft in de Alpen voor.

Opvallend is de aanpassing aan de omgeving. Sleutelbloemen uit het laagland hebben doorgaans gele bloemen. Sleutelbloemen uit de gebergten zijn vaak wit, roze, violet of blauw. Het verschil wordt verklaard doordat in het laagland de bestuiving door bijen gebeurt, terwijl in de bergen vlinders deze taak overnemen.

Sleutelbloemen dienen als waardplant voor de larven van een aantal Lepidoptera-soorten en voor mineervliegen.

In België en Nederland komen drie soorten voor, namelijk:

• Gulden sleutelbloem (Primula veris)
• Slanke sleutelbloem (Primula elatior)
• Stengelloze sleutelbloem (Primula vulgaris)

Buiten de Benelux komen ook voor:

• Primula auricula (aurikel)
• Primula beesiana
• Primula bulleyana
• Primula clusiana
• Primula denticulata
• Primula farinosa
• Primula florindae
• Primula glutinosa (Kleverige sleutelbloem)
• Primula hirsuta
• Primula japonica
• Primula minima (Dwergsleutelbloem)
• Primula nutans
• Primula rosea
• Primula scotica
• Primula scandinavica
• Primula sieboldii
• Primula stricta

Vanwege het hoge aantal van 500 soorten heeft men geprobeerd hier wat lijn in te brengen. W.W. Smith en H.R. Fletcher hebben een onderverdeling van negentien secties gemaakt, die zowel op regio als op overeenkomst is gebaseerd. Enkele secties zijn:

• sectie Auriculae
• sectie Candelabra
• sectie Denticulatae
• sectie Farinosae
• sectie Floribundae
• sectie Muscarioides
• sectie Sikkimensis
• sectie Vernales

Primula's bevatten primine. Vooral wilde vormen van Primula obconica produceren in de harige bladeren zoveel primine, dat zelfs mensen die de plant niet aanraken maar in dezelfde ruimte aanwezig zijn, al irritatieverschijnselen kunnen vertonen. Er zijn echter cultivars van deze soort ontwikkeld, die geen primine bevatten, zoals bijvoorbeeld Twilly Series 'Touch Me' F1.[2]

De gewone sleutelbloem (Primula veris), de stengelloze sleutelbloem (Primula vulgaris) en de slanke sleutelbloem (Primula elatior) kunnen gebruikt worden in slaatjes, in pannenkoeken- en cakebeslag en in jam. Hiervoor zijn alle bovengrondse delen van de plant geschikt. De bloempjes hebben een anijsachtige smaak. Vroeger werd dit veel op de Veluwe gedaan en in Vlaanderen, vandaar de oude Vlaamse namen koekenbloem, pannenkoekenbloem en bakbloem voor deze plant. Deze drie soorten zijn in Nederland echter wettelijk beschermd en staan in Vlaanderen op de rode lijst, waardoor planten voor dit doel niet uit het wild mogen worden gehaald.

In de middeleeuwen werd Primula gebruikt als ‘verlammingskruid’ bij aandoeningen met reumatische pijnen, verlammingen, krampen en stuipen. Ook bij hoofdpijn en slapeloosheid. Later werd de sleutelbloem gebruikt bij verkoudheden, borstklachten en als zweetdrijvend middel.