Slag om de Afsluitdijk

De Duitsers vielen Nederland op 10 mei 1940 binnen en twee dagen later waren ze bij Leeuwarden. Het plan was om de Vesting Holland zowel van de noord-, oost- alsmede de zuidkant aan te vallen. De noordelijke route liep langs de Afsluitdijk, waar 255 Nederlandse soldaten in zware fortificaties de wacht hielden aan de oostzijde van de dijk. Een even zware fortificatie was aan de westzijde, nabij Den Oever, gebouwd.

Hoewel de Duitsers zich bewust waren van het feit dat de Afsluitdijk zwaar gefortificeerd was met kazematten, werd er besloten om een poging te wagen om de Afsluitdijk over te steken. Op 12 mei, nadat de Wonsstelling was ingenomen, rukten de Duitsers op naar de Afsluitdijk[1]. Ze kwamen hier om vijf uur 's middags aan. De Duitse onderneming mislukte. Dat kwam mede door de kanonneerboot Johan Maurits van Nassau, die vanaf de Doove Balg in de Waddenzee een Duitse batterij bij Kornwerd onder vuur nam. De Duitsers werden door de beschieting gedwongen hun artillerie terug te trekken. Het schip werd twee dagen later overigens door Duitse bommenwerpers bij Callantsoog tot zinken gebracht. Zeventien bemanningsleden verloren daarbij het leven.

Na het afslaan van de eerste gewapende Duitse verkenning op de dijk, waarbij hoogstens een kleine formatie verkenners tot voorbij de knik in de dijk de Nederlandse stelling benaderde, werd een tweede poging voorbereid. Op 13 mei werd een zware artilleriebeschieting op de zwaarste forten gericht. Enkele Duitse duikbommenwerpers werden ook ingezet. Een 500 kg bom sloeg weliswaar een flink stuk beton van een van de hoofdkazematten, maar de meters dikke wanden lieten nog voldoende bescherming over. Enkele Duitse vliegtuigen werden beschadigd of neergeschoten. De Duitse artilleriebarrage werd niet meer gevolgd door een tweede actie op de dijk zelf. Aan Duitse kant had de commandant van de 1e Kavallerie Division, generaal Feldt, besloten om met scheepsruimte over het IJsselmeer te gaan en ten noorden van Amsterdam te landen. Daarmee eindigde de belegering van Kornwerderzand.

Uiteindelijk gaf Nederland zich over na het bombardement op Rotterdam. De Stelling Kornwerderzand is de enige Nederlandse stelling die de Duitsers heeft weten tegen te houden in de meidagen van 1940, en de Slag om de Afsluitdijk is een van de weinige confrontaties die de Duitsers verloren tijdens hun Blitzkrieg tegen West-Europa.

Mede naar aanleiding van vroeger werk van Eppo Brongers, een bekende publicist over de gebeurtenissen in de meidagen van 1940, ontstond een hardnekkige mythe rond een vermeend bloedbad dat onder de aanvallende Duitsers zou zijn aangericht door de verdedigers van de forten bij het sluiscomplex te Kornwerderzand. Er zouden vele honderden Duitsers zijn gesneuveld. Deze verhalen kwamen voort uit geruchten tijdens en kort na de meidagen, waarbij bewoners in de regio verhalen over vrachtwagens vol lichamen verspreiden. Hoewel ook Brongers inmiddels zijn versie van het gebeuren heeft herzien, blijft bij vele de mythe van een bloedbad hardnekkig. In werkelijkheid kwamen slechts drie Duitse militairen om het leven bij de "aanval" en nog twee bij een eerdere verkenning.

Een tweede debat over de kwestie ziet op de vraag of er nu een Duitse aanval of een verkenning plaatsvond. Eppo Brongers houdt vol dat er sprake was van een bataljonsaanval. De officiële geschiedschrijving, zoals door het Nederlands Instituut voor Militaire Historie gedebiteerd in het werk "Mei 1940 - de gebeurtenissen op Nederlands grondgebied", houdt vast aan een gewapende verkenning. Objectief gezien is er voor de versie van het NIMH (veel) meer te zeggen dan voor die van Brongers. Alleen al vanuit het perspectief van noodzakelijke ontplooiingsruimte zou voor meer dan een goed bewapende compagnie op de Afsluitdijk geen ruimte zijn (geweest). Het Duitse archief is ter zake overigens onduidelijk, waardoor de kwestie onbeslist blijft. De Duitse oorlogsjournalist Leo Leixner die ter plekke aanwezig was, spreekt van een "gewaltsame Aufklärung" (gewapende verkenning) met als doel:

1. Vaststellen of de vijand zich verdedigt
2. Vaststellen hoe sterk de verdedigingsmiddelen zijn en of de vijand over artillerie beschikt
3. Onschadelijk maken van mijnen en uitschakelen van bunker.[2]

• Kazemattenmuseum