Bombardement op Middelburg

Na de Duitse aanval op Nederland in 1940 capituleerde het grootste deel van Nederland op 15 mei 1940 na het bombardement op Rotterdam. De provincie Zeeland was een afzonderlijk commando onder leiding van de Commandant Zeeland (C.Z.), schout-bij-nacht Hendrik-Jan van der Stad, die rechtstreeks verantwoording verschuldigd was aan de Nederlandse opperbevelhebber, generaal Henri Winkelman. Zeeland capituleerde niet op de vijftiende mei.

Vanaf de eerste oorlogsdag werden in Vlissingen Franse troepen ontscheept onder leiding van de Franse Général de Brigade Mary Durand, als onderdeel van het plan Hypothèse Hollande. Als onderdeel van dat plan moest de Scheldemond met troepen worden versterkt, maar daarover bestond geen formele overeenkomst met Nederland. De komst van de buitenlandse troepen werd echter onmiddellijk bondgenootschappelijk gedoogd.[1] Op 15 mei vielen Duitse eenheden van het SS-Regiment "Deutschland" Zeeland binnen. In de ochtend van 17 mei waren Walcheren en Zeeuws-Vlaanderen nog niet in Duitse handen.

Op 14 mei riep de commissaris van de Koningin in Zeeland, Johan Willem Quarles van Ufford, de burgemeesters van de steden Middelburg, Veere en Vlissingen bijeen om te overleggen over de evacuatie van de bevolking. Zonder verder contact met de Staten van Zeeland vertrok hij nog diezelfde avond naar Oostburg. De volgende dag motiveerde hij vanuit Zeeuws-Vlaanderen dat hij het provinciaal bestuur en zijn werkzaamheden …op vrijen Nederlandschen en gewestelijken bodem onbelemmerd en vrij van buitenlandsche invloeden… wilde uitoefenen.[2] Burgemeester van Middelburg was Jan van Walré de Bordes.[3] Die drong er vanaf 15 mei bij het provinciebestuur en de Nederlandse en Franse militaire autoriteiten tevergeefs op aan om Middelburg tot open stad te verklaren. Ook de Commandant Zeeland vertrok naar Zeeuws-Vlaanderen nadat hij zijn troepen op Walcheren aan de Franse Contre Amiral Charles Platon had overgedragen. Op 16 mei kwam hij zonder zijn staf aan in Breskens. Door die situatie voorzagen de Franse militaire autoriteiten een bestuursvacuüm op Walcheren en besloten ze om admiraal Platon tot “Gouverneur van Walcheren” te benoemen.[4] Daarmee kreeg een Franse marineofficier soeverein gezag op Nederlands grondgebied, dat zo de status kreeg van bezet gebied.

De aanwezigheid van de Franse troepen in Zeeland had verregaande consequenties toen het Nederlandse leger op 15 mei capituleerde en de strijd in Zeeland verderging. In de avond van 16 mei werd de Sloedam door Franse troepen in staat van verdediging gebracht, in een poging de Duitse opmars te stuiten. Door de Duitse druk moesten zij hun posities al de volgende dag, eerder dan voorzien, verlaten. Die situatie werd funest voor Middelburg. Over de manier waarop de binnenstad op 17 mei is verwoest en wie daaraan schuld had, bestaan echter meerdere opvattingen en theorieën.

Door de beschietingen braken vanaf 13:30 uur in korte tijd tientallen kleine branden uit. De vrijwillige brandweer kon die onmogelijk allemaal bestrijden.[17] De stad was vanaf 14 mei op vrijwillige basis geëvacueerd en daardoor was er gebrek aan hulp. Haperende blusmiddelen en een harde noordoosten wind zorgden gaandeweg een onbeheersbare stadsbrand. Toen een dag later, na hulp van de brandweerkorpsen van de omliggende dorpen, het sein ‘brand meester’ werd gegeven, was de binnenstad uitgebrand.[18] Er waren bijna 600 panden verloren gegaan, waaronder een groot aantal onvervangbare monumentale gebouwen. Daken en de houten tussenverdiepingen waren ingestort; wat restte waren zwartgeblakerde muren. Het aantal doden bleef beperkt tot 11 personen.[19] Aan de dappere brandweerlieden werd in 1940 een particuliere onderscheiding, de Herinneringsmedaille van het blusschen van de brandramp te Middelburg uitgereikt.

• 
  De uitgebrande St. Jorisdoelen
• 
  De abdij; de plaats waar Middelburg ontstond
• 
  Verwoestingen in de Vleeshal
• 
  Eerst de muren slopen
• 
  Hier zou Plein 1940 komen

Zowel de terugtrekkende Franse troepen als de oprukkende Duitse eenheden gebruikten het Kanaal door Walcheren als flankbeveiliging bij hun terugtocht/opmars om Vlissingen te bereiken. Beiden hadden er geen belang bij om Middelburg bezet te houden of in te nemen en dat is ook niet gebeurd. Omstreeks 18:00 uur liet de waarnemend Commandant Zeeland de witte vlag in Middelburg uithangen als teken van overgave.[20] Een deel van de Franse troepen kon via Vlissingen over de Westerschelde naar Breskens ontkomen, met achterlating van grote hoeveelheden materieel. Zo'n 2000 Franse en 6000 Nederlandse soldaten kwamen in Duitse krijgsgevangenschap terecht[21]. Het merendeel van de Nederlandse soldaten was gevlucht van de Peeldivisie.

Een week na de rampdag, op 24 mei, schreef de regionale pers voor het eerst inventariserend over de omvang van de schade. Ook kwamen enkele ooggetuigen aan het woord, maar over de schuldvraag werd niets vermeld. Het Twentsch Dagblad Tubantia besteedde daar wel aandacht aan en beweerde dat de Duitsers de stad hadden gebombardeerd omdat de Fransen zich daarin hadden verschanst.[22] Op 31 mei verscheen in meerdere nationale en regionale dagbladen een interview met burgemeester Van Walré de Bordes met daarin de zinsnede: 'Thans wisten wij dat Fransche granaten daarvan [van het beschieten van Middelburg] de oorzaak waren. Wij konden dat uit de schietrichting opmaken'.[23]

Om instortingsgevaar te voorkomen riep de burgemeester kort na de rampdag alle werkelozen op om muren omver te trekken die van oorsprong waren opgetrokken met kalkmortel. Al snel ontstond een gebied van ruïnes dat eruitzag als de krantenfoto's van het gebombardeerde Rotterdam. De puinhopen waren tot in de jaren 1960 een speelplaats voor ravottende jeugd en een herinnering aan het oorlogsgeweld dat de stad had vernietigd. Zoiets kon volgens de gangbare mening nooit door een bondgenoot zijn veroorzaakt. Toch waren daar veel aanwijzingen voor. Op meerdere plaatsen lagen uitsluitend Franse blindgangers[24]. De burgemeester, de brandweercommandant en diverse militaire autoriteiten wisten met zekerheid dat alleen de Fransen op de stad hadden geschoten. Dat hadden ze onder andere geconcludeerd doordat het geluid van de aankomende granaten vanuit het zuiden kwam.[25] Dat de granaten insloegen in muren op het zuiden is ook een indicatie.[26] Vanaf juni 1940 werden veel verklaringen ingetrokken en ook de kranten berichtten er niet meer over. De samenleving wilde het niet weten en niet meer horen. Als vanzelf werd in de loop van de tijd aangenomen dat Middelburg door Duitse vliegtuigen was gebombardeerd.[27] De schuldvraag werd niet meer publiekelijk besproken, want men wilde tijdens de bezetting en daarna niet als 'fout' worden gezien.

Het staat vast dat de Middelburgse binnenstad op 17 mei 1940 is uitgebrand door oorlogsgeweld. Er is geen bewijs dat de stad door Duitse bombardementen of beschietingen is vernietigd. Maar door beweringen van ooggetuigen is er ook geen zekerheid dat uitsluitend Franse beschietingen de branden hebben veroorzaakt.

• "Middelburg tussen twee vuren", Uitzending Andere Tijden, 17 mei 2014
• Achtergrond uitzending Andere Tijden