De school van Athene

De school van Athene beeldt het rationele ware uit, oftewel de filosofie en haar rationele zoektocht naar de Waarheid. De school van Athene is een duidelijk voorbeeld van de tijdgeest waarin Rafaël leefde: de renaissance. In deze periode herleefde de belangstelling voor de Klassieke Oudheid, niet alleen de kunst werd weer gewaardeerd, maar ook de klassieke ideeën werden weer geapprecieerd.

Voor de schildering liet Rafaël het oude systeem van allegorische personificaties van abstracte ideeën los (behalve voor de medaillons) ten gunste van scènes waarin historische figuren de onderwerpen voorstellen. Hij arrangeerde een ideale samenkomst van denkers die filosofische debatten voeren, onderwijzen, praten, nadenken, met verdiepte expressies van mentale concentratie. De gelaatstrekken van de figuren op de voorgrond duiden op portretten. De relatie tussen de antieke personen en de personen uit Rafaëls tijd geven een ongewone concreetheid aan de hele compositie.

De schildering toont een filosofenschool of agora waar beroemde Griekse filosofen en geleerden, zoals Aristoteles, Plato en Socrates, in groepjes staan te praten. In het midden staan Plato (links) en Aristoteles, converserend met elkaar. Sommige kunsthistorici beweren dat Rafaël het portret van Plato op Leonardo da Vinci baseerde. Een enkel gebaar symboliseert de kern van hun filosofie: Plato wijst naar boven, Aristoteles strekt zijn arm voor hem, met zijn handpalm naar de aarde gericht. Plato symboliseert de speculatieve filosofie doordat hij naar boven wijst, naar het spirituele, het bovennatuurlijke. Aristoteles wijst juist naar de aarde, als bron voor alle wetenschappelijke kennis. Ook de boeken die ze in handen hebben verwijzen hiernaar. Plato heeft zijn Timaios in zijn hand, waarin hij zijn gedachten over de oorsprong en de schepper van de kosmos uiteenzet, terwijl Aristoteles zijn Ethica in de hand houdt, dat over het juiste gedrag van mensen gaat.

Links van Plato en Aristoteles staat Socrates, die vier vingers ophoudt. Deze symboliseren de vier stadia die men moet doorlopen om een filosofisch gesprek te voeren, geometrie, astronomie, aritmetica en stereometrie. Ook de vier treden van de trap verwijzen hiernaar. Zijn woeste uiterlijk lijkt op een satyr of Silenus.

De man die met zijn arm op een vierkant blok marmer rust is waarschijnlijk Heraclitus, een vroege Griekse filosoof. Vroeger werd gedacht dat dit een portret van Michelangelo was, door de houding van de man: hij wordt afgebeeld als een serieus, nadenkend persoon. Dit is een kenmerk van De school van Athene: elk personage herkend kan worden aan zijn houding, uiterlijk of attributen. In het geval van Heraclitus gaat dit ook op, hij wordt meestal met een soort van pen in zijn hand afgebeeld. De vrouw links met een witte toga aan die zich met een glimlach omdraait heeft de gelaatstrekken van Francesco Maria van Urbino. Het hoofd van het kind, achter Epicurus, wiens hoofd omkranst is met wijnbladeren, lijkt op de jonge Federigo Gonzaga.

Rechts staat Euclides afgebeeld, bukkend om de voorwaarden van een principe te tekenen met kompassen, met de gelaatstrekken van Bramante en iets verder naar achter staan twee jongemannen bij elkaar: Rafaël (zwarte hoed) en Sodoma (witte hoed). De man die voor Aristoteles op de trappen ligt is Diogenes. Het groepje links onderin met een boek en een bord waarop een principe is uitgetekend zijn Pythagoras en Averroës. Pythagoras is afgebeeld terwijl hij een boek schrijft.

Een verwijzing naar de klassieken zijn de beelden op de achtergrond: de linker beeldt Apollo uit, te herkennen aan zijn harp, en de rechter stelt Athena voor, die herkenbaar is door haar wapenuitrusting.

Helemaal aan de rechterkant van het fresco, naast de pilaar, zijn twee hoofden. Dit zijn Rafaël en zijn eerste leermeester Perugino.

Helemaal aan de linkerkant (bovenste rij) staat de priester/filosoof Marsilio Ficino afgebeeld, die de god Hermes (met in zijn linkerhand het geschrift corpus hermeticum) ten tonele voert. Hermes' gevleugelde voeten werden tactisch verborgen voor de toeschouwer. In 2010 verscheen er een nieuwe analyse van de structuur van de schildering.[1]

1: Zeno van Citium – 2: Epicurus – 3: Frederik II Gonzaga graaf van Mantua ? – 4: Boëthius of Anaximander of Empedocles? – 5: Averroes – 6: Pythagoras – 7: Alcibiades of Alexander de Grote? – 8: Antisthenes of Xenophon? – 9: Hypatia of de jonge Francesco Maria della Rovere? – 10: Aeschines of Xenophon? – 11: Parmenides? – 12: Socrates – 13: Heraclitus (geschilderd als Michelangelo) – 14: Plato met de Timaeus (geschilderd als Leonardo da Vinci) – 15: Aristoteles die de Ethica Nicomachea vasthoudt – 16: Diogenes van Sinope – 17: Plotinus? – 18: Euclides of Archimedes met studenten (geschilderd als Donato Bramante)? – 19: Strabo of Zoroaster? – 20: Claudius Ptolemaeus – R: Raphael als Apelles – 21: Il Sodoma als Protogenes – ongenummerd geheel linksboven: Marsilio Ficino en de god Hermes

• 
  Zeno van Citium of Zeno van Elea
• 
  Epicurus
• 
  Averroes en Pythagoras
• 
  Pythagoras
• 
  Alcibiades of Alexander de Grote en Antisthenes of Xenophon
• 
  Francesco Maria I della Rovere of Hypatia en Parmenides
• 
  Parmenides
• 
  Aeschines en Socrates
• 
  Michelangelo als Heraclitus
• 
  Leonardo da Vinci als Plato
• 
  Aristoteles
• 
  Diogenes
• 
  Bramante als Euclides of Archimedes
• 
  Strabo of Zoroaster, Claudius Ptolemaeus, Raphael als Apelles en Il Sodoma als Protogenes

• Een fragment van De school van Athene is gebruikt voor de albumomslag van de Use Your Illusion-albums van de hardrockband Guns 'N Roses, die uitgebracht zijn in 1991. Op de albumhoes zijn twee onbekende figuren te zien, leunend tegen een zuil aan de rechterkant van het schilderij.

• The School of Athens Web Gallery of Art
• The School of Athens Kaart

Zie de categorie De school van Athene van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.