Rhapsody in Blue

Op de avond van 3 januari 1924 speelde George Gershwin met zijn broer Ira en de zanger Buddy DeSylva een partijtje biljart in de Ambassador Billiard Parlor aan de 52e straat op Broadway in New York. Bij toeval las Ira een aankondiging in de New York Tribune waarop een concert werd aangekondigd van Paul Whiteman en zijn Pailais Royal Band op 12 februari in de Aeolian Hall waarop nieuwe Amerikaanse muziek zou gebracht worden. Het artikel meldde verder dat George Gershwin aan een jazzconcert werkte voor dit concert, tot grote verwondering van George zelf, die al in tijdnood zat omdat hij drie weken later zijn muzikale komedie Sweet Little Devil klaar moest hebben. Paul Whiteman kon Gershwin er toch van overtuigen om mee te doen, met het argument dat hij enkel de pianopartij moest leveren, Ferde Grofé die als arrangeur voor Whiteman werkte, zou voor de orkestratie zorgen.[1][2]

George Gershwin maakte een eerste ontwerp voor zijn werk in de trein naar Boston waar hij de repetities voor zijn musical ging leiden. Hij begon aan het werk te schrijven op 7 januari en enkele dagen later was de compositie voor twee pianostemmen klaar. Het was geen concerto maar een rapsodie voor piano en jazzorkest waarin hij elementen van de Europese symfonische muziek combineerde met Amerikaanse jazz.[1]

Het werk kreeg de titel American Rhapsody, maar Georges broer Ira, die net een tentoonstelling van het werk van James Whistler had bezocht en daar diens Nocturne in Blue and Green had bewonderd, stelde voor het stuk Rhapsody in Blue te noemen, wat uiteindelijk de titel werd.[1]

Het werk ging dus in première op 12 februari 1924 tijdens een concert met als thema An experiment in Modern Music, in de Aeolian Hall in New York. Paul Whiteman dirigeerde de jazzband die was aangevuld met een strijkersectie en Gershwin speelde zelf de pianosolo. De zaal zat afgeladen vol en er waren beroemdheden zoals de componist Sergej Rachmaninov, de violist Fritz Kreisler en de dirigent Leopold Stokowski aanwezig op deze eerste uitvoering. Gershwin was toen 25 jaar oud. Deze versie is in verkorte vorm (vanwege de lengte zit er een coupure in) ook op geluidsdrager opgenomen.

Door Ferde Grofé werd het stuk drie maal georkestreerd voor piano en orkest, in 1924, in 1926 en ten slotte in 1942. Deze laatste orkestrale concertversie wordt heden ten dage nog steeds het meest uitgevoerd.

Het stuk bestaat tevens in een pianosoloversie, een versie voor twee piano's en diverse arrangementen voor andere ensembles.

• De Rhapsody in Blue stond regelmatig in de Top 2000 van Radio 2 (Nederland) en geldt daarmee ook als de oudste notering in de lijst.
• Volgens Isaac Goldberg (deze schreef in 1931 de eerste biografie over Gershwin) is het stuk ontstaan toen Gershwin vijf weken voor de première in de trein naar Boston zat en geïnspireerd werd door de geluiden van de trein, het staal en de rails.
• Het glissando van de (mede hierdoor) beroemde openingsmaat was een grapje van Ross Gorman, de virtuoze klarinettist uit Whitemans band. Tijdens de repetities voor de première hanteerde hij deze techniek om wat humor in de passage aan te brengen. Dit beviel Gershwin zo goed - hij moedigde Gorman aan het zo 'jankend' mogelijk te doen - dat het glissando is gebleven en in latere uitgaven aan de partituur werd toegevoegd.
• De Rhapsody in blue wordt gebruikt in de Disney animatiefilm Fantasia 2000, over een stukje van het drukke leven in een metropolis.
• Gershwin componeerde in 1931 ook nog een Second Rhapsody For Orchestra, ook bekend als Rhapsody in Rivets, een circa 14 minuten durend werk. Deze werd veel minder bekend. Ook hierin speelt de piano een prominente solistische rol.
• Donna Summer heeft in 1987 een hit met het nummer 'Dinner with Gershwin' (hoogste positie nr. 34 in de Top 40)

• Lijst van jazzstandards