Quartier Amélie

Het Quartier Amélie kwam tot stand op initiatief van de ondernemer Petrus II Regout (1828-1897), de oudste zoon van Petrus I Regout (1801-1878). Laatstgenoemde wordt gezien als de peetvader van de Maastrichtse industrie, die vanaf circa 1830 een groot industrieel imperium aan de Boschstraat en het Bassin schiep, dat vervolgens door zijn vijf zonen verder werd uitgebreid. Op een terrein aan de Maas, vlak bij de Spoorbrug Maastricht, verrees in 1881 een complex van 59 arbeidershuisjes, alle met drie kamers, een keukentje, een zolder en een achtertuintje. De watervoorziening bestond, zoals tot 1887 bijna overal in de stad, uit waterputten. Dat dit niet zonder risico's was, bleek in 1894 toen de cholera in dit deel van de stad hard toesloeg, waarbij 44 doden vielen.[1][2] Oorzaak was, zoals door de directeur van ziekenhuis Calvariënberg, dr. Lambert van Kleef, werd aangetoond, het besmette grondwater uit het Kanaal Luik-Maastricht en het Bassin.[3] Het wijkje lag ingeklemd tussen de spoorlijn Hasselt-Maastricht in het noorden, de Maas in het oosten, de Fransensingel in het zuiden en een aantal fabrieksloodsen in het westen, en was bedoeld voor glasblazers van De Sphinx. Dezen moesten dicht bij de fabriek gehuisvest worden, omdat ze op afroep, wanneer het glas de juiste smeltgraad had bereikt, beschikbaar moesten zijn.[4] Het complex werd Quartier Amélie gedoopt, naar de echtgenote van Petrus II, Gertrudis Hubertina Amelia ("Amélie") Polis (1830-1904). In de volksmond heette het wijkje 'Krejjedörp', naar de uit de fabrieksovens afkomstige sintels (Krejje), waarmee de straten verhard waren.[5] Begin jaren 1930 werden de bakstenen huizen wit geschilderd.

Bidprentje fam. Huiskens, 1944

Het woningcomplex werd bij een geallieerd bombardement op 18 augustus 1944 grotendeels verwoest. Het doel van het luchtbombardement door twaalf Amerikaanse B-17 "Flying Fortresses", de spoorbrug, werd grotendeels gemist. Op de rechter Maasoever waren de verwoestingen nog groter: hier werd, naast de fabriekscomplexen van de Maastrichtsche Zinkwit Maatschappij en de tegelfabriek REMA, een groot deel van het Roed Dörrep (het "Rode Dorp") in Sint Maartenspoort verwoest. In totaal vielen er 101 doden, raakten meer dan 150 mensen gewond en werden 325 huizen vernield. In het Quartier Amélie waren 26 doden te betreuren. Van de zwaar getroffen familie Huiskens, wonende op het adres Fransensingel 54, kwamen de vader en zes kinderen om het leven. Bij hun buren, de familie Hamaekers, verloren vier personen het leven.[6] Het bombardement vond plaats minder dan een maand voor de bevrijding van Maastricht. De spoorbrug werd drie weken later alsnog vernield, toen de terugtrekkende Duitsers haar opbliezen.[7]

Van het zwaar gehavende Quartier Amélie bleef slechts een rij van elf huisjes aan de Fransensingel (tijdelijk) behouden. De overige woningen werden gesloopt. Op het terrein bouwde De Sphinx een fabrieksloods. Het terrein met de resterende huizen ter grootte van 6.011 m² werd in 1947 aan de Koninklijke Nederlandse Papierfabriek (KNP) verkocht. De huizen en de loods werden enkele jaren later gesloopt om ter plaatse een fabrieksuitbreiding van KNP te realiseren; in 1955 verrees hier een nieuwe warmtekrachtcentrale, een hoog bakstenen gebouw dat nog steeds het silhouet van de fabriek aan de Maaszijde bepaalt. Het gebouw ten noorden hiervan, bedoeld voor de papiermachine PM6 met coater, dateert uit 1988-90.[8]

• 
  Luchtfoto, ca. 1930-35. Rechts het Quartier Amélie
• 
  Verwoeste huizen na het bombardement, aug. 1944
• 
  Idem. Rechts de spoorbrug, sept. 1944
• 
  Huidige bebouwing KNP. Links de energiecentrale

• Het eerste vrouwelijke raadslid van Maastricht, Anna Cornelia Wijnandts-Louis (1882-1957), groeide op in het Quartier Amélie.
• Het Quartier Amélie was niet alleen een wijkje, maar tevens een postadres. De huizen van de drie straatjes waren er doorgenummerd.[9]

• Koninklijke Sphinx
• Cité Ouvrière