Brief aan de Hebreeën

De naam "Brief van de Hebreeën" lijkt een dubbele vergissing te zijn. In tegenstelling tot brieven, vermeldt het document in de aanhef geen afzender noch geadresseerde. De auteur noemt zijn geschrift zelf in 13:22 "dit woord van aanmoediging" (τοῦ λόγου τῆς παρακλήσεως tou lógou tēs paraklēseōs) en dat interpreteren de meeste geleerden als dat het document een preek is van een kerkleider voor zijn gemeente.[2]^(0:34)

Ten tweede wijst Bart D. Ehrman erop dat enkele zaken vermeld in de verzen 6:1-2 ideeën zijn waarin de leden van deze gemeente zijn gaan geloven toen ze zich bekeerden tot het christendom, waaronder geloof in God (in plaats van meerdere goden), opstanding uit de dood en eeuwige straf. Ehrman stelt dat Joden hierin al geloofden, maar heidenen nog niet, dus concludeert hij dat deze christenen waarschijnlijk voormalige heidenen (gojim oftewel niet-Joden) waren. De vergissing dat de 'brief' aan de Joden zou zijn gericht (met de bedoeling om hen te overtuigen zich tot het christendom te bekeren), komt dan wellicht voort uit het feit dat de auteur een groot aantal redenen geeft waarom het christendom beter is dan alles wat het jodendom te bieden heeft. Maar de auteur lijkt eerder zijn van heidenen tot christenen bekeerde volgelingen te willen waarschuwen om zich niet tot het jodendom te bekeren.[2]^(1:25)

De Brief aan de Hebreeën noemt zelf de auteur niet met name, hoewel enkele vroege kerkvaders van de 3e en 4e eeuw ervan uitgingen dat het Paulus was; derhalve werd het opgenomen in het Nieuwe Testament.[2]^(0:08) Omdat de stijl echter zo afwijkend is, meenden andere vroege kerkautoriteiten dat sprake was van een andere auteur. Om deze kwestie tot een oplossing te brengen zonder het auteurschap van Paulus op te hoeven geven, werd de afwijkende stijl geweten aan een assistent van Paulus, bijvoorbeeld Lucas of Clemens van Rome. Eusebius beschrijft dat reeds de eerste getuigen zich genoodzaakt zagen het auteurschap van Paulus te verdedigen.[3] Volgens "de gelukzalige presbyter" (ongetwijfeld Pantenus) zou Paulus uit bescheidenheid jegens "de apostel" Christus (Heb 3:1) zijn gebruikelijke briefhoofd "Paulus, de apostel" hebben weggelaten, volgens Clemens van Alexandrië uit behoedzaamheid voor de joden. Deze laatste meende dat de brief door Lucas uit het Hebreeuws in het Koinè zou zijn vertaald. Deze veronderstelling is moeilijk te handhaven, want de brief argumenteert vanuit de Septuagint. Maar het bewijst dat Clemens al het verschil in stijl met de onomstreden brieven van Paulus had opgemerkt en probeerde te verklaren. In de derde eeuw maakte Origenes een nog duidelijker onderscheid tussen auteur en redacteur en hij suggereerde dat Lucas of een andere medewerker de leer van Paulus in zijn eigen woorden had weergegeven, maar zei uiteindelijk over de brief: "Mannen uit vroege tijden hebben de brief al overgeleverd als van Paulus, maar wie de brief schreef, weet alleen God."[4] Bij het citeren van de brief is Origenes echter minder genuanceerd en zo verspreidt zich in het oosten het gebruik de brief eenvoudig op naam van Paulus te stellen.

In het westen is het auteurschap langer onderwerp van discussie. Clemens Romanus baseert zich vaak op de ideeën in Hebreeën en neemt zelfs uitdrukkingen letterlijk over, maar hij noemt nooit Paulus' naam in dit verband. Tertullianus was een van degenen die de brief aan Barnabas toeschreven.[5] Cyprianus citeert Hebreeën nooit; de Ambrosiaster evenmin en noemt het werk niet in zijn commentaar. In de oudste canons (Muratori, 2e eeuw; Cheltenham/Mommsen, 3e eeuw) komt het werk niet voor. Eusebius vertelt dat sommigen in de kerk van Rome het werk afwijzen omdat het niet van Paulus was.[6] Volgens Filastrius van Brescia was het werk verdacht, omdat rigoristen en arianen zich op enkele passages eruit beriepen (namelijk 3:2, 6:4 en 10:26). Tegen het einde van de 4e eeuw wordt Paulus definitief vastgesteld als auteur. Hiëronymus en Augustinus twijfelen nog wel, maar aanvaarden het werk zonder bedenkingen als canoniek. Dat gaf de doorslag en de synode van Rome (382) en het concilie van Hippo (393) voegen Hebreeën toe aan het "corpus paulinum". In de formulering klinkt nog wel de oude twijfel door: "13 brieven van de apostel Paulus, en van dezelfde 1 aan de Hebreeën". Het concilie van Carthago (419) noemt echter "de 14 brieven van Paulus".

In de meeste Bijbelvertalingen is de Brief aan de Hebreeën opgenomen in de Canon van het Nieuwe Testament. Toch hebben vele Bijbelcritici betwijfeld of deze brief in de Canon thuis hoort. De Apostolische Vaders (met uitzondering van Clemens van Rome), de Apologeten en de latere Kerkvaders citeren niet uit de Brief en verwijzen er ook niet naar. De vroegst bekende verwijzing naar de Brief als een algemeen geaccepteerd deel van de Bijbelse canon is van Cyrillus van Jeruzalem in de vierde eeuw. Tijdens het Concilie van Carthago werd nogmaals bekrachtigd dat de Brief een onderdeel van het Nieuwe Testament is.

Het werk bestaat uit 5 delen en is concentrisch opgebouwd: I en V bestaan elk uit één sectie, II en IV uit twee en III uit drie secties. Van deze drie laatste, bevat ook de middelste de hoofdgedachte van de brief, namelijk sectie 8:1 - 9:28 met als hoofdthema: "de voleinding van Jezus' hogepriesterschap"; hier 'draait alles om'. Met de flankering van 7:1-28 en 10:1-18 ontstaat in feite de eerste "doorgewerkte theologie", voorafgegaan door een aansporing (5:11 - 6:20) en gevolgd (10:19-39). Deze vormen het centrale deel (2 pareneses en 3 exposés). Het tweede en vierde deel bestaan uit twee secties: II A (aansporend: 3:1-4, 14) en II B (leerstellig: 4:15 - 5:10) en IV A (leerstellig: 11:1-40) en IV B (aansporend: 12:1-13). II en IV omsluiten dus deel III, maar op hun beurt worden II en IV omlijst door I (leerstellig: 1:5 - 2:18) en V (aansporend: 12:14 - 13:19). Hieraan vooraf gaan de inleiding (1:1-4) en het slot (13:21,21). Na het afsluitende "Amen" (13:21) volgt nog een "aanhangsel" (zie verderop).

De structuur van het werk kan als volgt worden weergegeven[7]:

Gebaseerd op de letterkundige structuur kan de inhoud van Hebreeën als volgt worden samengevat: "God heeft tot ons gesproken door zijn Zoon, de boven de engelen verheerlijkte Heer, die zich de mensen tot zijn broeders maakte (I). Daarmee wilde hij hen in een betere rust dan die van Kanaän binnenleiden. Wij mogen deze kans niet verspelen, maar moeten luisteren naar hem, die zoveel meer dan Mozes een betrouwbaar en barmhartig bemiddelaar is bij de Vader (II). Eeuwige hogepriester naar de orde van Melchisedek, heeft hij voorgoed de schaduwritus van het OT door een werkelijk zoen-offer vervangen en metterdaad de weg naar het heiligdom voor ons geopend (III). Wij moeten ons daarom gelovig aan deze Aanvoerder van het heil overgeven, naar het voorbeeld van zovele OTische geloofsovertuigingen, die zich alleen op de belofte moesten verlaten (IV). Zo zullen wij onze hemelse roeping nakomen en het doel bereiken (V)."[8]

Hebreeën 13:22-25 wordt over het algemeen beschouwd als een aanhangsel bij de brief of zoals bijvoorbeeld de Willibrordbijbel het noemt: een "Begeleidend schrijven", mogelijk van de hand van Paulus zelf. Compositorisch en leerstellig eindigt de brief met 13:21, vandaar het slot "Amen". Mogelijk dat Paulus in zijn eigen handschrift de ontvangers van de brief opriep de inhoud te accepteren als was deze van hem.

De schrijver wilde de ware bedoeling van het systeem van de mozaïsche wet laten zien, zijn symbolische en tijdoverstijgende karakter. Hij legt uit dat het levitische priesterschap een voorafschaduwing is van de opdracht van Jezus Christus, en dat de offers uit het systeem van de wet de kruisdood van Jezus voorafschaduwden. Het evangelie was daarom niet bedoeld om de wet van Mozes te veranderen, maar om deze te vervullen. Dit werd geschreven om een tendens onder de joodse christenen om terug te keren naar het Judaïsme een halt toe te roepen.

• Brieven van Paulus: de andere brieven van Paulus.

• Hebreeën in de Nieuwe Bijbelvertaling
• Hebreeën in de Bijbel in Gewone Taal
• Hebreeën in de Statenvertaling

Zie de categorie Epistle to the Hebrews van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.