Poly- en perfluoralkylstoffen
Poly- en perfluoralkylstoffen (vaak afgekort als PFAS) is een verzamelnaam voor meer dan 6000 stoffen waarin onder andere een combinatie van fluorverbindingen en alkylgroepen voorkomen. Stoffen die tot deze groep behoren zijn onder andere perfluoroctaanzuur (PFOA, of C8) en perfluoroctaansulfonaat (PFOS). PFAS bevinden zich in alledaagse producten zoals kleding, anti-aanbakpannen en in AFFF-blusschuim.[1] Een bron van PFAS zijn afvalstoffen die ontstaan bij de toepassing van de GenX-techniek. Deze bevinden zich in het afvalwater dat wordt geloosd. Een product van de GenX-techniek is teflon (polytetrafluoretheen), dat toegepast wordt als antiaanbaklaag in pannen.[2]
Ingenieurs- en adviesbureau Sweco publiceerde maandag 25 november 2019 een zogenaamde hittekaart van 396 sterk verontreinigde locaties in Nederland.[3] Het bureau pleit voor beperking van de productie.
In 2019 zijn door de introductie van het Tijdelijk Handelingskader voor PFAS veel infrastructurele, bagger- en bouwprojecten uitsluitend in Nederland in het nauw geraakt. De maatschappelijke en economische impact van de PFAS-regelgeving toont overeenkomsten met de Nederlandse stikstofcrisis. Eerder werden moestuinbezitters rond de fabriek van DuPont/Chemours getroffen door beperkingen opgelegd door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM).[4] De beperkingen waren een reactie op de door Rijkswaterstaat aangetoonde verontreiniging door lekkages van PFAS-stoffen bij het bedrijf.[5]
Nederland
Tijdelijk Handelingskader PFAS in Nederland
Op 8 juli 2019 introduceerde staatssecretaris Stientje van Veldhoven van Infrastructuur en Waterstaat een Tijdelijk Handelingskader PFAS.[6] In dit kader wordt voorgeschreven dat één kilo droge grond maximaal 0,1 microgram PFAS mag bevatten. Grond waarvan wordt vermoed dat deze verontreinigd is, moet worden onderzocht. Deze eis heeft vele actieve infrastructurele, bagger- en bouwprojecten geraakt, mede omdat onduidelijk is welke gebieden precies verontreinigd zijn en de stoffen veelvuldig worden toegepast in producten. De regelgeving trof niet alleen projecten die nog een vergunning moesten krijgen, maar ook projecten die al bezig waren en bouwers die vooruit aan het plannen zijn. De veroorzaakte schade werd geschat op 800 tot 900 miljoen euro. Het kabinet kondigde op 29 oktober aan het besluit van de staatssecretaris weer te versoepelen per 1 december.[7] Het RIVM hanteert trouwens ruim 30x soepeler normen dan de staatssecretaris, waardoor er wel politieke ruimte aanwezig is.[8][9] Ook Nederlandse gemeenten wachten niet op de staatssecretaris en gaan zelfstandig ruimere normen hanteren.[10]
Productie
Minister Cora van Nieuwenhuizen heeft in mei 2019 nog vergunning verleend aan de fabriek van Chemours in Dordrecht om jaarlijks 5 kilo GenX[11] en 2 kilo PFOA te blijven lozen in de rivier de Merwede.[12][13][14][15][16] De Tweede Kamer ging mee met de vergunningverlening door steun van de SGP aan de regering.[17][18]Chemours zette de productie van DuPont voort.[19][20][21]
Ook de gemeente Helmond deed in 2017 ervaring op met de problematiek. Een leverancier Custom Powders van Chemours heeft de gemeente sterk verontreinigd. Zodoende had de gemeente haar PFAS-verontreiniging goed in kaart gebracht en kon ze in 2019 als eerste gemeentelijk beleid afkondigen.[22]
Normering
De vergunningverlening door de minister om jaarlijks 7 kilo te lozen in de Merwede staat in contrast met het beleid van haar staatssecretaris Van Veldhoven:
Als je het kunt meten moet je het verbieden.
Haar norm lag zodoende 500.000 keer lager dan die van met PFAS vervuilde grond.[23] Gelet op de tegenstellingen over de normering nemen enkele gemeenten met Helmond als eerste het voortouw en ontwikkelen eigen tijdelijke normen.[24] Deskundigen pleiten in november 2019 dan ook voor een 50 tot 100 keer soepeler norm.[25] Gemeentes ontwikkelden hun eigen normering. Zo ligt die in de Achterhoek sinds 9 november 2019 30 keer hoger dan die van de landelijke overheid.[26] De provincie Noord-Holland bepaalde de norm als eerste provincie op 1,5 microgram per kilo droge grond.[27] Op 28 november lekte uit dat het kabinet de norm zou optrekken naar 0,8 microgram per kilo droge grond. Dit is een achtvoudige verhoging, maar is volgens velen nog veel te laag.[28][29]
Op 19 december 2019 bracht het kabinet naar buiten dat het werkt aan een Europees verbod dat de toepassing van PFAS-stoffen beperkt tot de hoogst noodzakelijke toepassingen. Intussen kan de productie in Nederland doorgang vinden.[30]
Drinkwater
Uit onderzoek van het RIVM en Oasen komen PFAS-stoffen voor in het drinkwater.[31][32] Een recentere risicoanalyse van het RIVM, "Risicoduiding en vóórkomen van FRD-903 in drinkwater", laat ook zien dat deze stoffen voorkomen in het Nederlandse drinkwater.[33] Oasen gebruikt op kleine schaal membraanzuivering, wat alle PFAS-achtige stoffen uit het water haalt. Alle zuiveringsinstallaties met deze techniek uitrusten, is echter erg kostbaar: dit zou voor Oasen tientallen miljoenen kosten.
DuPont heeft in 2019 een overname gedaan om deze zuiveringssystemen te kunnen verkopen.[34] Deze zuiveringssystemen kosten veel geld en worden verkocht door DuPont, het bedrijf dat de vervuiling mede heeft veroorzaakt[35], maar pas sinds 1960 wist van de risico's in zoogdieren.[36]
Oasen stapte naar de rechter om verdere lozing van PFAS achtige stoffen te voorkomen. In hoger beroep heeft Chemours (voorheen DuPont, nu afgesplitst van DuPont) de rechtszaak echter gewonnen.[37][38] Woordvoerder van Oasen zei hierover: "We vinden het onwenselijk dat dit soort stoffen in het milieu terechtkomen [...] daarom de laatste jaren veel actie gevoerd, onder andere met een rechtszaak, wat er uiteindelijk toe heeft geleid dat de vergunning van deze fabriek is teruggebracht naar een minimale hoeveelheid uitstoot van – in dit geval – GenX."[39]
Europa
In België staat het PFAS-probleem nog niet op de politieke agenda. In de Vlaamse media wordt enkel bericht over voorbereidende studies van OVAM voor een normering.[40]
Zweden en Duitsland zijn langer bezig met maatregelen tegen PFAS. Zo hebben deze landen een voorstel gedaan om 200 soorten PFAS te verbieden op Europees niveau.[41] De aanleiding was dat PFAS in het drinkwater is aangetroffen.
Verschillende Noord- en West-Europese landen hebben een EU-strategie voorgesteld tot het beperken of uitfaseren van PFAS op Europees niveau.[42]
De Internationale Ski Fedearie FIS verbiedt sinds 2020 PFAS-houdende ski-wax.[43]
Verenigde Staten
Uitfaseren van een aantal verbindingen
In de Verenigde Staten hebben overheid en industrie tien jaar geleden afgesproken tot uitfasering te komen van een aantal van deze fluor-koolstof-verbindingen.[44] Het doel was in 2015 deze productie volledig te hebben stopgezet. Er worden aldaar nog duizenden rechtszaken gevoerd over eerdere lekkages en gebruik van dit soort stoffen. DuPont trof in 2017 een schikking van 671 miljoen dollar.[45]
Verfilming van de toxicologische problemen
In 2018 werd een documentaire uitgebracht met de naam "The Devil We Know" over de zaak van DuPont in West-Virginia.[46]
In november 2019 verscheen de film Dark Waters, die een beeld geeft van de toxicologische problemen van de PFAS.[47]