Organische stof

Organische stof in de bodem is afkomstig van vooral planten en voor een kleiner deel van dierlijke organismen (secretie van bodemfauna), en wordt bijvoorbeeld geleverd door plantenwortels, bladeren (in de natuur), graanstoppels, stalmest (in de landbouw). Organische stof bestaat in (bio)chemisch opzicht uit een mengsel van natuurlijke organische verbindingen: stoffen (biomoleculen) die binnen een organisme werden aangemaakt waar ze zorgden voor de homeostase, en nu terugkeren in de voedingsstoffenkringloop. Organisch materiaal op de bodem wordt de strooisellaag genoemd, en organische stof in de bodem humus; een zandbodem die humus bevat noemt men ook wel 'humeuze zandgrond'.

Organische stof in de bodem kan veel water opnemen en werkt door het adsorptievermogen als mineralenbuffer, waardoor anorganische voedingszouten minder makkelijk uitspoelen. In droge perioden kan de plant makkelijk het vocht uit de organische stof opnemen. Hierdoor zijn zandgronden met een hoog organische stofgehalte minder droogtegevoelig dan humusarme zandgronden. Ook komen via mineralisatie voedingszouten uit de organische stof langzaam vrij waardoor ze weer beschikbaar komen voor opname door planten.

Organische stof is daarnaast belangrijk voor het bodemleven, omdat veel micro-organismen, maar ook bijvoorbeeld regenwormen en paddenstoelen van de organische stof leven. Deze zorgen voor afbraak van de organische stof en voor een goede bodemstructuur.

Zandgrond voor teeltdoeleinden bevat meestal 3 tot 6% organische stof, behalve de bollengronden die voor een goede bollenteelt niet meer dan 1,5 tot 2 % organische stof mogen bevatten.
Zandgrond wordt ingedeeld naar het percentage organische stof in:

• Humusarm: 0 tot 1%
• Zwak humeus: 1 tot 3%
• Matig humeus: 3 tot 5%
• Humeus: 5 tot 8%
• Sterk humeus: 8 tot 12%
• Zeer sterk humeus: 12 tot 16%
• venig: 16 tot 25%

Veen bevat meer dan 25% organische stof.

Kleigrond bevat 1 tot 6% organische stof.

Potgrond bevat 20 tot 30% organische stof.

Organische stof is van groot belang voor de bodemstructuur, de lucht- en waterhuishouding en voor de bewerkbaarheid van de grond. De uitwerking van de organische stof op de bodem is afhankelijk van de specifieke grondsoort.

• Bij kleigrond zorgt organische stof voor een betere lucht- en waterhuishouding en bewerkbaarheid.
• Bij zavel zorgt organische stof voor een betere lucht- en waterhuishouding en een mindere slempgevoeligheid
• Bij zandgrond zorgt de organische stof voor meer beschikbaar vocht, een mindere droogtegevoeligheid, een beter vasthouden van voedingstoffen en het binden van de zanddeeltjes.
• Bij dalgrond zorgt organische stof voor een betere binding van de gronddeeltjes, een mindere stuifgevoeligheid en een betere beschikbaarheid van vocht.

Organische stof wordt afgebroken door micro-organismen, waarbij kleverige humusproducten ontstaan, zoals humuszuren en huminen. Deze producten kleven de bodemdeeltjes aan elkaar tot grotere kruimels, waardoor er een luchtige poreuze structuur ontstaat.

Om de vruchtbaarheid van de grond op peil te houden moet de jaarlijkse afbraak gecompenseerd worden met de aanvoer van organische stof. De jaarlijkse afbraak hangt af van de

• grondsoort,
• bemestingshistorie,
• ploegdiepte en het
• organische stofgehalte.

Bij de aanvoer van organische stof moet rekening gehouden worden met het rendement voor de organische stofopbouw, aangeduid met de term effectieve organische stof. De effectieve organische stof is de hoeveelheid organische stof die na 1 jaar nog in de grond aanwezig is. Zie de tabel bij stalmest voor de verschillende organische meststoffen.

Bouwland bevat bij een ploegdiepte van 20 cm ongeveer 110.000 kg organische stof per ha. Na inzaai met gras stijgt het organisch stofgehalte jaarlijks tot ongeveer 160.000 kg per ha na 30 jaar, waarbij afbraak en opbouw in evenwicht zijn gekomen. Na het scheuren van het grasland daalt het gehalte binnen 10 jaar weer naar het oorspronkelijke gehalte van het bouwland.

• Carbonisatie
• Kerogeen