Graan
Graan is een verzamelnaam voor de vruchten van eenzaadlobbige cultuurgewassen uit de familie van de grassen die samen wereldwijd de belangrijkste voedingsbron voor de mens vormen. Graan wordt geteeld voor zijn eetbare bestanddelen, samengesteld uit meellichaam, zemel, kiem en aleuronlaag.[1]
Geschiedenis
Graan wordt al meer dan drie miljoen jaar gebruikt als voedsel voor de mens en zijn voorouders. Het eten van graan wordt beschouwd als een belangrijk element in de vooruitgang van de beschaving.[2] De grotendeels nomadisch levende volken in de prehistorie verzamelden al graankorrels van wilde grassen. Lang voor het begin van de jaartelling werden de planten in cultuur gebracht. De oorspronkelijke groeigebieden van gerst bevonden zich waarschijnlijk in de hooglanden van Ethiopië en het zuidoostelijk deel van Azië (Tibet, Nepal en China). Aangenomen wordt dat er meer dan 7000 jaar geleden al gerst werd gekweekt in het gebied tussen Syrië en Afghanistan.
In Europa geschiedde de cerealisatie, het proces waarbij graan het belangrijkste gewas werd om voedingsmiddelen zoals brood mee te maken, geleidelijk in de vroege en hoge middeleeuwen. Hoe snel dit precies ging, is omstreden, maar het is bekend dat in de Karolingische tijd brood nog niet het belangrijkste voedingsmiddel was. Veel Franken waren nog jagers-verzamelaars met primitieve vormen van landbouw waarin graan nog niet overheerste.[3]
Gerst was in Europa de eerst gekweekte graansoort. Archeologische vondsten bij de resten van Zwitserse paalwoningen tonen aan dat de cultuur van gerst van 2000-3000 v.Chr. stamt. Als voedsel was gerst tot in de middeleeuwen van groot belang. De gerstekorrels werden tot brij gekookt, maar er werden ook koeken en platte broden van bereid. Later werd gerst als voedselgewas bijna overal overvleugeld door tarwe.
Productie
| Jaar | Mais | Ongepelde rijst | Tarwe | Gerst | Kafferkoren | Gierst | Haver | Triticale | Rogge | Fonio | Totaal |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1961 | 205,0 | 215,6 | 222,4 | 72,4 | 40,9 | 25,7 | 49,6 | 0,0 | 35,1 | 0,2 | 876,9 |
| 1971 | 313,6 | 317,7 | 347,5 | 131,2 | 61,9 | 29,7 | 54,5 | 0,0 | 31,7 | 0,2 | 1299,7 |
| 1981 | 446,8 | 410,1 | 449,6 | 149,6 | 73,3 | 27,0 | 40,3 | 0,1 | 24,9 | 0,2 | 1632,4 |
| 1991 | 494,4 | 518,5 | 547,8 | 169,6 | 55,5 | 25,0 | 33,5 | 4,7 | 29,0 | 0,2 | 1890,3 |
| 2001 | 615,2 | 600,2 | 588,2 | 140,6 | 59,8 | 28,9 | 27,0 | 10,8 | 23,3 | 0,3 | 2104,8 |
| 2011 | 886,7 | 726,4 | 697,6 | 132,7 | 56,8 | 27,1 | 22,6 | 13,6 | 13,1 | 0,6 | 2588,8 |
| 2017 | 1134,7 | 769,7 | 771,7 | 147,4 | 57,6 | 28,5 | 25,9 | 15,6 | 13,7 | 0,7 | 2980,2 |
Inhoudsstoffen
| max min |
Energie en inhoudsstoffen van verschillende graansoorten (per 100 g):[5] | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Gewas | Ener- gie (kJ) |
Brand- en bouwstoffen | Mineralen | Vitaminen | ||||||||||
| Eiwit (g) |
Vet (g) |
Kool- hydraat (g) |
Calcium (mg) |
IJzer (mg) |
Kalium (mg) |
Magne- sium (mg) |
B1 (mg) |
B2 (mg) |
B6 (mg) |
E (mg) |
Folium- zuur (mg) |
Nicotine- zuur (mg) | ||
| Spelt | 1470 | 11,5 | 2,7 | 69,0 | 22 | 4,2 | 447 | 130 | 0,40 | 0,15 | 0,27 | 1,6 | 0,03 | 6,9 |
| Gerst | 1430 | 11,0 | 2,1 | 72,0 | 38 | 2,8 | 444 | 119 | 0,43 | 0,18 | 0,56 | 0,67 | 0,065 | 4,8 |
| Haver | 1530 | 12,5 | 7,1 | 63,0 | 79,6 | 5,8 | 355 | 129 | 0,52 | 0,17 | 0,75 | 0,84 | 0,033 | 1,8 |
| Gierst | 1510 | 10,5 | 3,9 | 71,0 | 25 | 9,0 | 215 | 170 | 0,46 | 0,14 | 0,75 | 0,1 | 0,01 | 4,8 |
| Mais | 1498 | 9,0 | 3,8 | 71,0 | 15 | 1,5 | 330 | 120 | 0,36 | 0,20 | 0,40 | 2,0 | 0,026 | 1,5 |
| Rijst | 1492 | 7,5 | 2,2 | 75,5 | 23 | 2,6 | 150 | 157 | 0,41 | 0,09 | 0,67 | 0,74 | 0,016 | 5,2 |
| Rogge | 1323 | 8,8 | 1,7 | 69,0 | 64 | 5,1 | 530 | 140 | 0,35 | 0,17 | 0,29 | 2,0 | 0,14 | 1,8 |
| Tarwe | 1342 | 11,5 | 2,0 | 70,0 | 43,7 | 3,3 | 502 | 173 | 0,48 | 0,24 | 0,44 | 1,35 | 0,09 | 5,1 |
Graan en gluten
Er kan onderscheid worden gemaakt tussen glutenbevattende granen en granen/grassen zonder gluten. Haver is een speciaal geval, dit is van nature glutenvrij maar door contaminatie (kruisbesmetting met gluten) kunnen patiënten met coeliakie dit vaak niet eten. Andere grassen worden soms ook tot graan gerekend en zijn van nature glutenvrij.
Glutenbevattende granen zijn onder andere:
- gerst
- haver
- rogge
- tarwesoorten, onder andere
- spelt, emmertarwe en eenkoorn zijn voorlopers van latere tarwesoorten.
- durumtarwe, harde tarwe of macaronitarwe
- gewone tarwe, broodtarwe.
- khorasantarwe (geregistreerd handelsmerk: kamut), een in Egypte herontdekte tarwevariëteit.
- triticale of tarwerogge, kruising van tarwe en rogge.
De volgende granen bevatten weliswaar gluten, maar veroorzaken geen coeliakie:
Granen die glutenvrij (gliadinevrij en gluteninevrij) zijn:
Boekweit behoort tot de duizendknoopfamilie en is glutenvrij. Het is niet correct boekweit tot de granen te rekenen, omdat boekweit niet tot de grassenfamilie behoort.
Vervoer van graan
Graan wordt meestal vervoerd via de scheepvaart. In deze sector staat graan bekend als een van de gevaarlijkste producten om te vervoeren. Het gevaar ligt bij de stabiliteit.
Graan heeft een kleine stortingshoek van 23°. De stortingshoek is de hoek die het graan vormt als men graan stort in normale omstandigheden. Als deze klein is, is dat een gevaar voor de stabiliteit. Graan gaat dan gemakkelijk bewegen wat tot kapseizen van het schip kan leiden.
Voor het laden moet de kapitein de Grain Loading Form invullen. Dit is een document waar de stabiliteit van het schip wordt gemeten in de slechtst mogelijke situatie. Er staan ook een aantal regels in hoe men graan moet laden en lossen.
Maatregelen
Er zijn verschillende voorzorgsmaatregelen die worden aangeraden om het vervoer van graan veilig te laten verlopen:
- het graan moet getrimd worden. Er moet overal een gelijk volume zijn. Meestal wordt graan vervoerd in zelftrimmende ruimen. Dit zijn ruimen die door hun vorm de lading in de juiste vorm houden
- de omgeving moet graanbestendig zijn. De graankorrels mogen nergens tussen kunnen blijven zitten
- er moet aandacht worden besteed aan naburige olietanks om beschadigingen door warmte te voorkomen
- graan is uiteindelijk bedoeld voor consumptie door mens en dier, dus de ruimen moeten schoon zijn voor er geladen kan worden. De ruimen moeten daarom zorgvuldig schoongemaakt worden vooraleer men graan mag laden
- de belading van het schip moet gelijkmatig worden gehouden bij het laden/lossen. Er mag geen slagzij zijn
- men moet proberen zo weinig mogelijk ruimen gedeeltelijk te vullen, volle ruimen worden aangeraden. Anders zou het graan in een massa kunnen verplaatsen als het schip helling maakt
Wanneer na berekening blijkt dat een gedeeltelijk gevuld ruim voor gevaar kan zorgen moet het oppervlak van de lading vastgezet worden door bijvoorbeeld overstowing. Overstowing is een techniek waarbij men tussen het graan dat men laadt, verschillende beschermingslagen van bijvoorbeeld plastic maakt.
Er zijn nog tal van maatregelen die getroffen kunnen worden. Deze zijn terug te vinden in de graancode.
Zie ook
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Graansoorten |  |
|---|---|
|
gerst · gierst · haver · kafferkoren · mais · rijst · rogge · spelt · tarwe · teff · triticale |
 |
Zie de categorie Cereals van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |