Orangisme (Republiek)
Het orangisme of de prinsgezindheid was een politieke stroming in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795).
Staatkundige geschiedenis van de Nederlanden | ||
Noordelijke Nederlanden | Zuidelijke Nederlanden | H.R.R. & D. Bond |
Gouwen van Oost-Francië | Gouwen van West-Francië | Gouwen van O.-Fr. |
Vlaanderen |
Luik | |
1384 ![]() Bourgondische Nederlanden | ||
1482 ![]() Habsburgse Nederlanden | ||
1543 ![]() Zeventien Provinciën (vanaf 1566 in opstand) | ||
1588 ![]() Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden |
1585 ![]() Spaanse Nederlanden | |
1713 ![]() Oostenrijkse Nederlanden | ||
1795 ![]() Bataafse Republiek | 1794 ![]() Eerste Franse Republiek | |
1806 ![]() Koninkrijk Holland | ||
1810 ![]() | 1804 ![]() | |
Eerste Franse Keizerrijk | ||
1813 ![]() Vorstendom der Nl. | 1814 Generaal- gouvernementen | |
1815 ![]() Verenigd Koninkrijk der Nederlanden |
1815 ![]() Gh. Lux. | |
1830 ![]() Koninkrijk der Nederlanden | 1830 ![]() Koninkrijk België | 1848 & 1867 ![]() Gh. Lux. |
De prinsgezinden stonden tijdens het bestaan van de Republiek gedurig tegenover de staatsgezinden. Deze tweedeling kan gezien worden als een politieke voortzetting van de tegenstelling tussen remonstranten (staatsgezinden) en contraremonstranten (prinsgezinden) tijdens het Twaalfjarig Bestand.
De remonstranten waren republikeins en legden meer de nadruk op tolerantie; zo hadden ze een vrijere opvatting over de interpretatie van de Bijbel en geloofden ze niet in predestinatie. De remonstranten werden geleid door mannen als Johan van Oldenbarnevelt. Als tegenstander van Oldenbarnevelt sloot prins Maurits van Oranje zich daarop aan bij de contraremonstranten, en die steunden hem in zijn aanspraken op een Nederlandse troon of stadhouderschap. Er dreigde soms zelfs burgeroorlog.
De staatsgezinde partij werd gekenmerkt door voorzichtigheid – vooral in alle zaken die de handel zouden kunnen benadelen – en had haar aanhangers vooral in de heersende klasse en regenten. Raadpensionaris Johan de Witt was leider van de staatsgezinden. Hij was het die in 1654 bij de vrede met Engeland (en zijn geestverwant Oliver Cromwell) een geheime Akte van Seclusie liet opnemen die het de Republiek verbood een Oranje als stadhouder aan te stellen. De Witt zette daarna alle zeven de "Provinciën" onder druk om deze akte aan te nemen.
De prinsgezinden werden aangevoerd door de stadhouder en mannen als Cornelis Tromp. Zij speelden een belangrijke rol in het verdrijven van de gebroeders De Witt. Dit mondde op 20 augustus 1672 uit in de georganiseerde moord op de gebroeders De Witt. Zij werden gelyncht op het Groene Zoodje bij het Haagse Binnenhof.
Literatuur
- BAARTMANS, Alexander Philip van der Capellen (1745-1787). De tragische lotgevallen van een dienaar van prins Willem V, Hilversum, Verloren,
- KOENE, Oranjeman Suideras (1743-1811). Een leven zo nder toegeeflijkheid, Hilversum, Verloren,
- Laurien HANSMA, Oranje driften, Hilversum, Verloren, 2019.