Orangisme (Republiek)

Het orangisme of de prinsgezindheid was een politieke stroming in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588-1795).

Staatkundige geschiedenis van de Nederlanden
Noordelijke Nederlanden	Zuidelijke Nederlanden	H.R.R. & D. Bond
Gouwen van Oost-Francië	Gouwen van West-Francië	Gouwen van O.-Fr.
Gelre Utrecht Friesland Groningen Ommelanden	Vlaanderen Brabant Heneg.-Holland (e.a.)	Luik Loon Stavelot-Malmedy Ravenstein Horn Thorn Bouillon Gronsveld (e.a.)
	1384 Bourgondische Nederlanden
	1482 Habsburgse Nederlanden
1543 Zeventien Provinciën (vanaf 1566 in opstand)
1588 Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden	1585 Spaanse Nederlanden
	1713 Oostenrijkse Nederlanden
1795 Bataafse Republiek	1794 Eerste Franse Republiek
1806 Koninkrijk Holland
1810	1804
Eerste Franse Keizerrijk
1813 Vorstendom der Nl.	1814 Generaal- gouvernementen
1815 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden		1815 Gh. Lux.
1830 Koninkrijk der Nederlanden	1830 Koninkrijk België	1848 & 1867 Gh. Lux.

De prinsgezinden stonden tijdens het bestaan van de Republiek gedurig tegenover de staatsgezinden. Deze tweedeling kan gezien worden als een politieke voortzetting van de tegenstelling tussen remonstranten (staatsgezinden) en contraremonstranten (prinsgezinden) tijdens het Twaalfjarig Bestand.

De remonstranten waren republikeins en legden meer de nadruk op tolerantie; zo hadden ze een vrijere opvatting over de interpretatie van de Bijbel en geloofden ze niet in predestinatie. De remonstranten werden geleid door mannen als Johan van Oldenbarnevelt. Als tegenstander van Oldenbarnevelt sloot prins Maurits van Oranje zich daarop aan bij de contraremonstranten, en die steunden hem in zijn aanspraken op een Nederlandse troon of stadhouderschap. Er dreigde soms zelfs burgeroorlog.

De staatsgezinde partij werd gekenmerkt door voorzichtigheid – vooral in alle zaken die de handel zouden kunnen benadelen – en had haar aanhangers vooral in de heersende klasse en regenten. Raadpensionaris Johan de Witt was leider van de staatsgezinden. Hij was het die in 1654 bij de vrede met Engeland (en zijn geestverwant Oliver Cromwell) een geheime Akte van Seclusie liet opnemen die het de Republiek verbood een Oranje als stadhouder aan te stellen. De Witt zette daarna alle zeven de "Provinciën" onder druk om deze akte aan te nemen.

De prinsgezinden werden aangevoerd door de stadhouder en mannen als Cornelis Tromp. Zij speelden een belangrijke rol in het verdrijven van de gebroeders De Witt. Dit mondde op 20 augustus 1672 uit in de georganiseerde moord op de gebroeders De Witt. Zij werden gelyncht op het Groene Zoodje bij het Haagse Binnenhof.