Mat in de opening

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Narrenmat

Men kent een aantal varianten waarbij een speler vroeg in de partij mat kan gaan. De kortste variant is narrenmat. Bij narrenmat staat wit op de tweede zet mat. We kennen acht varianten van narrenmat. De witte f- en g-pion moeten worden opgespeeld om de diagonaal e1-h4 vrij te maken. De g-pion moet daarbij naar g4, terwijl de f-pion op f3 of f4 mag staan. De volgorde van deze zetten is onbelangrijk. Zwart speelt in de eerste zet de e-pion op naar e6 of e5. Hiermee wordt de diagonaal d8-h4 geopend. De tweede zet van zwart geeft mat en kan maar op één manier worden uitgevoerd.

• 1. f3 e6 2. g4 Dh4#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Narrenmat met wit op h5

Men kent ook een situatie waarbij zwart mat gaat op soortgelijke wijze. De naam van deze openingsmat is op Wikipedia nog niet bekend. Omdat de variant veel lijkt op narrenmat, wordt deze voorlopig "narrenmat met wit" genoemd. Bij narrenmat met wit staat zwart op de derde zet mat.

Wit doet twee zetten waarbij de volgorde niet uitmaakt. Een van de twee zetten is het opspelen van de pion e2 naar e3 of e4. Deze zet maakt de diagonaal d1 - h5 vrij. De "andere" zet van wit geeft zwart een extra tempo, omdat deze twee voorbereidende zetten moet doen, terwijl wit maar één voorbereidende zet moet doen. De zetten van zwart zijn in willekeurige volgorde het opspelen van de f pion, en g5. Deze zetten maken de diagonaal e8 - h5 vrij. De derde zet van wit is fataal en kan maar op één manier worden uitgevoerd.

• 1. e4 g5 2. d4 f6 3. Dh5#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Narrenmat met wit op g6

Narrenmat kan ook op g6 plaatsvinden in plaats van h5. Voor wit zijn er 2 mogelijkheden. Wit kan de e-pion opspelen, en de Dame op g4 plaatsen, maar men kan ook de c-pion opspelen en de dame op c2 spelen. De pion maakt de weg vrij voor de dame, die vervolgens het veld g5 aanvalt. Zwart speelt de f- én de h-pion op. Als de dame op c2 staat mag de zwarte f-pion niet op f5 komen, want dan blokkeert deze de dame. Het opspelen van de pionnen zorgt ervoor dat het veld g6 niet staat aangevallen voor zwart. Het opspelen van de f-pion maakt de diagonaal e8-g3 open. De volgende zet is weer fataal. Deze variant duurt net zo lang als de variant op h5.

• 1. e4 f6 2. Dg4 h5 3. Dg6#

De dame maakt gebruik van de diagonalen. Dat kan de loper ook. Voor de loper moet de e-pion worden opgespeeld. De tweede zet van wit is Le2. Vanaf nu staat de loper op dezelfde diagonaal als de dame. Zwart speelt weer de f- en g-pion op, en Wit speelt Lh5# Bijvoorbeeld

• 1. e4 g5 2. Le2 f5 3. Lh5#

Wat op h5 kan, kan ook op g6, dat hebben we al gezien met de dame. De e-pion gaat naar e3, en op de tweede zet van wit gaat de loper naar d3, waar hij op dezelfde diagonaal staat als de dame op c2 uit het bovengenoemde "narrenmat met wit op g6". Zwart doet f6 en speelt de h-pion op, waarna wit mat zet met de loper op g6. Bijvoorbeeld

• 1. e3 g5 2. Ld3 f5 3. Lg6#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Helpmat met Ke7

We kennen ook nog een vreemde eend in de bijt. Omdat de naam ook voor deze vorm van openingsmat nog niet bekend is op Wikipedia, wordt het voorlopig onder helpmat geschoven. Er zijn maar twee varianten, wat aangeeft dat zowel de volgorde van de zetten als de plaatsing van de stukken strikt is. Wit speelt e3 of e4. Dit is dus de variatie. Zwart speelt e5. Wit speelt de dame naar h5. Dit kon niet eerder want de pion stond in de weg. Zwart speelt Ke7, waardoor het onmogelijk wordt in de derde zet de loper, de dame of het paard tussen te zetten. De dame slaat de pion met mat.

• 1. e4 e5 2. Dh5 Ke7 3. Dxe5#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Helpmat met Ke2

Dit kan ook met zwart, maar de zwarte dame kan ook dwars door het centrum. Ook de naam voor deze openingsmat is nog niet bekend op Wikipedia, en wordt derhalve voorlopig onder helpmat geschoven.

• 1. e4 d5 2. exd5 Dxd5 3. Ke2 De4#

Dit effect is ook te bereiken op de d-lijn:

• 1. d4 c6 2. Kd2 Db6 3. De1 Dxd4#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Helpmat met Kd2 en Kc3

Er zijn ook varianten waarbij de koning tweemaal wordt gezet. Deze varianten hoeven niet per definitie langer te duren.

• 1. d3 c5 2. Kd2 Db6 3. Kc3 Db4#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Herdersmat met dame en loper

De bekende valstrik genaamd herdersmat is een mat waarbij de dame wordt ondersteund door de loper. Herdersmat kent verschillende varianten, waaronder:

• 1. e4 e5 2. Lc4 Pc6 3. Dh5 Pf6 4. Dxf7#

Zwart kan ook andere zetten spelen, terwijl wit de dame ook op f3 in plaats van h5 kan zetten en e3 in plaats van e4 kan spelen.

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Herdersmat met dame en paard

De dame kan ook ondersteund worden door het paard. Deze variant komt minder vaak voor dan de loper-variant. Een mogelijke partij:

• 1. e4 e5 2. Dh5 Pc6 3. Pf3 d6 4. Pg5 h6 5. Dxf7#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Herdersmat met dame en toren

De dame kan ook ondersteund worden door de toren. Een mogelijke partij:

• 1. e3 Pc6 2. Lb5 b6 3. Ph3 Pe5 4. f3 Pxf3+ 5. Dxf3 c6 6. 0-0 cxb5 7. Dxf7#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Stikmat in 3

De kortst mogelijke vorm van stikmat vindt plaats in drie zetten, en kan dus ook als openingsmat worden beschouwd. Net als bij narrenmat is het wit die in de kortste variant mat gaat. De variant waarbij zwart mat gaat duurt een halve zet langer, omdat wit weer eerst een tempo moet weggeven.

• 1. e4 Pa6 2. c3 Pc5 3. Pe2 Pd3#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Stikmat in 3

Het stikmat kan ook gegeven worden met het paard op de koningsvleugel:

• 1. e3 Pc6 2. g3 Pe5 3. Pe2 Pf3#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Zeekadettenmat

Een andere bekende vorm van openingsmat is het zeekadettenmat.

• 1. e4 e5 2.Lc4 d6 3.Pf3 Pc6 4.Pc3 h6 5.d4 Lg4 6. Pxe5 Lxd1?? 7. Lxf7+ Ke7 8. Pd5#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Stikmat in de Caro-Kann

In de Caro-Kann-opening komt een matval voor, die tot op hoog niveau slachtoffers heeft gemaakt.

• 1.e4 c6 2.d4 d5 3.Pd2 dxe4 4.Pxe4 Pd7 5.De2 Pgf6?? 6.Pd6#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Réti-Tartakower, Wenen 1910

In 1910 speelden Richard Réti en Sawielly Tartakower in Wenen de volgende Caro-Kann-partij:

• 1.e4 c6 2.d4 d5 3.Pc3 dxe4 4.Pxe4 Pf6 5.Dd3 e5? 6.dxe5 Da5 7.Ld2 Dxe5 8.0-0-0 Pxe4? 9.Dd8! Kxd8 10.Lg5++

Tartakower gaf op, bij de volgende zet zou hij mat gaan.

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Mat in het Boedapestgambiet. Toegeschreven aan Gibaud-Lazard, 1924.

In het Boedapestgambiet komt een matval voor. De volgende partij wordt toegeschreven aan Amédée Gibaud en Frédéric Lazard, 1924:[1]

• 1.d4 Pf6 2.Pd2 e5 3.dxe5 Pg4 4.h3? Pe3! 5.fxe3 Dh4+ 6.g3 Dxg3#

8
7
6
5
4
3
2
1
	a	b	c	d	e	f	g	h
	Mat in het Kosticgambiet

In het Kosticgambiet komt een matval voor: 1.e4 e5 2.Pf3 Pc6 3.Lc4 Pd4. 4.Pxe5 Dg5 5.Pxf7 Dxg2 6.Tf1 Dxe4+ 7.Le2 en de partij eindigt in stikmat met 7... Pf3#