Open sterhoop

Het Hertzsprung-Russelldiagram van de open sterrenhopen van verschillende leeftijd, Messier 67 en NGC 188. Messier 67 is jonger dan NGC 188 omdat het punt waar de sterren afbuigen van de hoofdreeks blauwer is.

Open sterhopen zijn doorgaans jong (naar astronomische maatstaven) en bevatten dus heel wat hete en heldere sterren. Hierdoor zijn open sterhopen zichtbaar op grote afstand en vormen ze een van de favoriete objecten voor amateur-astronomen. De "ouder"-moleculaire wolk is meestal nog in de buurt van de cluster, die delen van de wolk verlicht en zo zichtbaar maakt als een of meer nevels.

Alle sterren in een open sterhoop hebben ongeveer dezelfde leeftijd en chemische samenstelling. De verschillen tussen de sterren zijn enkel te wijten aan hun massa's. De meeste open sterrenhopen worden gedomineerd door enorme blauwe sterren van het O- of B-type, die zeer lichtgevend maar kortlevend zijn. Een analyse van het licht van een open sterhoop kan leiden tot een schatting van zijn leeftijd door te kijken naar de verhoudingen tussen blauwe, gele en rode sterren. Hoe meer blauwe sterren, hoe jonger de sterhoop is (van de twee open sterhopen in de figuur is de leeftijd van NGC 188 groter dan die van M 67). De uniformiteit van de sterren van zo'n sterhoop maakt open sterhopen ideale tests voor modellen van stellaire evolutie, want wanneer men de sterren van zo'n sterhoop met elkaar vergelijkt, zijn de meeste parameters dezelfde. Hierdoor is het testen van het model eenvoudiger.

De sterren binnen een open sterhoop zijn eerst dicht opeengepakt en bewegen zich met dezelfde snelheid rond de Melkweg. Ongeveer ieder half miljard jaar zal een klassieke open sterhoop (zoals het Zevengesternte of de Hyaden in Stier (Taurus)) verstoord worden door externe factoren (zoals een moleculaire wolk die voorbijkomt), waardoor de sterren lichtjes met verschillende snelheden gaan bewegen en ze stilaan verder van elkaar gaan zitten (zoals met Grote Beer is gebeurd). Wanneer dit gebeurt, wordt de sterhoop een moving group die niet dicht genoeg zitten om een gewone sterhoop te kunnen worden genoemd maar die allen bij elkaar horen en die ongeveer in dezelfde richting bij dezelfde snelheid gaan.

Na een miljardtal jaar is de open sterhoop volledig opgelost. Sommige sterren zullen zich aan de andere kant van het melkwegstelsel bevinden dan de rest. De open sterhoop waaruit onze zon is gekomen heeft dit lot eveneens ondergaan. Er is geen enkele manier om te zeggen welke sterren oorspronkelijk tot dezelfde sterhoop behoorden en welke toevallig dezelfde leeftijd hebben maar elders vandaan komen.

Het exacte verloop van deze evolutie hangt waarschijnlijk af van de oorspronkelijke dichtheid van de sterhoop: hoe groter die was, hoe langer hij zal overleven. Er is echter geen enkele open sterrenhoop bekend die langer dan een paar miljard jaar heeft geleefd.

De dichtstbijzijnde open sterhoop is Collinder 285 ofwel de Ursa Major associatie in de Grote Beer (Ursa Major). De meeste sterren van dit sterrenbeeld maken deel uit van deze oude en bijna volledig uiteengegane open sterhoop. Sirius was vroeger een lid van deze sterhoop en onze zon bevindt zich in de rand van wat men de Ursa-Majorstroom noemt – een groep sterren die allen ooit tot de Ursa-Majorsterhoop hebben behoord en die nu verspreid zijn over een gebied van 30 bij 18 lichtjaren. Onze zon behoort er niet toe, ze komt gewoon voorbij.

• http://www.sterrenkunde.nl/deepsky/objecten-os.htm (visueel waarnemen)
• Open sterhopen, SEDS Messier pages

Zie de categorie Open clusters van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.