Merck toch hoe sterck (lied)

Merck toch hoe sterck is een van de bekendste Nederlandse geuzenliederen. Lange tijd werd aangenomen dat de tekst van Adriaen Valerius was, maar dat werd eind 20e eeuw in twijfel getrokken. Het lied werd in 1626 gepubliceerd in het geuzenliedboek de Nederlandtsche gedenck-clanck. Het is een mooi voorbeeld van tendensliteratuur uit de 80-jarige oorlog. De melodie is een Italiaanse dansmelodie (de wijsaanduiding is: 'Comedianten dans', de melodie is 'Zuivere schone vermakelijke maagd') en is dus niet gecomponeerd door Valerius.[1]

Het lied Merck toch hoe sterck, in: Adriaen Valerius, Neder-landtsche gedenck-clanck (Haarlem, 1626)

Dit lied, ook wel Het beleg van Berg(en)-op-Zoom genoemd, is het overwinningslied over het ontzetten van de stad, op 2 oktober 1622, na een drie maanden durend beleg door Don Luis de Velasco en zijn troepen.

De tekst van het lied

1

Merck toch hoe sterck nu in 't werck sich al steld,
Die 't allen tijd' so ons vrijheit heeft bestreden.
Siet hoe hij slaeft, graeft en draeft met geweld,
Om onse goet en ons bloet en onse steden.
Hoort de Spaensche trommels slaen!
Hoort Maraens trompetten!
Siet hoe komt hij trecken aen,
Bergen te bezetten.
Berg op Zoom hout u vroom,
Stut de Spaensche scharen;
Laet 's Lands boom end' sijn stroom
Trouwlijck doen bewaren!

2

't Moedige, bloedige, woedige swaerd
Blonck en het klonck, dat de vonken daeruijt vlogen.
Beving en leving, opgeving der aerd,
Wonder gedonder nu onder was nu boven;
Door al 't mijnen en 't geschut,
Dat men daeglijcx hoorde,
Menig Spanjaert in sijn hut
In sijn bloed versmoorde.
Berg op Zoom hout sich vroom,
't Stut de Spaensche scharen;
't Heeft 's Lands boom end' sijn stroom
Trouwlijck doen bewaren!

3

Die van Oranjen quam Spanjen aen boord,
Om uijt het velt als een helt 't geweld te weeren;
Maer also dra Spinola 't heeft gehoord,
Trekt hij flux heen op de been met al sijn heeren.
Cordua kruijd spoedig voort,
Sach daer niet te winnen,
Don Velasco liep gestoord:
't Vlas was niet te spinnen
Berg op Zoom hout sich vroom,
't Stut de Spaensche scharen;
't Heeft 's Lands boom end' sijn stroom
Trouwlijck doen bewaren!

Toelichtingen bij de tekst

In elk van de eerste vier regels van ieder couplet komt een twee- of drievoudig binnenrijm voor, slagrijm genoemd. In de refreinen komt dan nog een gewoon binnenrijm voor, meer bepaald in de oneven verzen.

De eerste strofe gaat over de Spanjaarden die eraan komen om de stad te bezetten, het aansluitende refrein bevat dan ook gebiedende wijzen (hout u, stut, laat) als een aansporing aan de inwoners van Bergen-op-Zoom om de vijandelijke aanval af te weren. De tweede strofe beschrijft de strijd en de verliezen van de Spanjaarden, ze wordt gevolgd door een refrein dat de overwinning al beschouwt als een feit (hout sich vroom, 't Stut, 't Heeft). De derde strofe is vooral spottend.

Het woord "Maraen" in de eerste strofe was een scheldwoord voor een Spanjaard. Het is afgeleid van het Spaanse woord marrano, dat verwijst naar Spaanse moslims en joden die (mogelijk onder dwang van het Verdrijvingsedict) christen waren geworden.

De 'boom' en 'stroom' waarvan sprake in het refrein duiden op de landsgrens en de zeegrens van de stad.

In het derde couplet is er een spottende woordspeling van Spinola en spinnen, Cordua en kruijd spoedig voort (Cordua = Don Gonzalo de Córdoba, Spaans aanvoerder; korde-wagen = kruiwagen), en Don Velasco en t Vlas. De naam Don Velasco is trouwens onjuist, omdat Don steeds met de voornaam moet worden gebruikt.[2]

Betekenis van het lied in latere eeuwen

Het lied Merck toch hoe sterck werd opgenomen in de liedbundel Kun je nog zingen, zing dan mee (1906). Door de populariteit en lange drukgeschiedenis van dit liedboek (41e druk in 1986) bleef het liedje decennialang in ruime kring in omloop. Ook in de Leuvens en de Gentse studentencodex werd het lied opgenomen, waardoor het lied ook in Vlaanderen lange tijd een zekere bekendheid genoot.

Tijdens de Boerenoorlogen werd het lied door Afrikaners omgedoopt tot het Boerenkrijgslied.

Het lied is het volkslied van de stad Bergen op Zoom. Het inspireerde verschillende Nederlandse en Belgische componisten, onder wie Henk Badings, Cor Kee, Willem Hendrik Zwart, Staf Nees, Rogier van Otterloo en Paul Christiaan van Westering, tot het schrijven van variaties.

De melodie werd, gespeeld op de beiaard van de Sint-Gertrudiskerk in Bergen op Zoom en de beiaard van O.L.V. Hemelvaart in Raamsdonksveer, gebruikt als pauzeteken van Radio Nederland Wereldomroep, behalve bij de Franstalige uitzendingen.

In 1997 schreef stadschroniquer Piet H.B. Michielsen het straattheater Merck toch hoe Sterk in opdracht van de Bergse ondernemersvereniging en voerden plaatselijke toneelspelers de 3-acter een groot aantal keren op in de Thaliatuin, waarbij de historische achtergevel van de 14e-eeuwse Sint Gertrudiskerk als decor werd gebruikt, ter opluistering van de Bourgondische Krabbenfoor. De Wereldomroep zond het spektakel integraal uit omdat deze het Bergse volkslied als tune gebruikt en het strijdlied derhalve onlosmakelijk is verbonden met de WO. Enkele jaren later werd het stuk nogmaals diverse keren opgevoerd in de Lievevrouwestraat waarbij deze keer de 13e-eeuwse stadspoort - de Gevangenpoort - als monumentaal decor werd gebruikt, tijdens de Vestingstedendagen.

Steven Spielberg gebruikte het lied in zijn serie Band of Brothers (2001). In aflevering 4 "REPLACEMENTS" wordt het lied luidkeels gezongen door de inwoners van Eindhoven tijdens de intocht van de geallieerden.

Bronnen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Merck toch hoe sterck op Wikisource.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.