Mazelen
Mazelen (morbilli) is een ziekte die veroorzaakt wordt door het mazelenvirus en vooral kinderen treft. Het mazelenvirus behoort tot de virusfamilie paramyxoviridae, genus morbilli. Het is een enkelstrengs RNA-virus.
 |
Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht. Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts. |
Mazelen
| ||||
 | ||||
| Coderingen | ||||
| ICD-10 | B05.- | |||
| ICD-9 | 055 | |||
| DiseasesDB | 7890 | |||
| MedlinePlus | 001569 | |||
| eMedicine | derm/259 | |||
| ||||
Hoewel er een veilig en goedkoop vaccin beschikbaar is, is mazelen een van de belangrijkste oorzaken van kindersterfte wereldwijd.[1] In België en Nederland wordt een vaccin aan alle kinderen aangeboden.[2][3]
Incubatietijd en besmettelijkheid
Het is een zeer besmettelijk virus met een basaal reproductiegetal tussen 16 en 18, dat alleen bij mensen voorkomt. De incubatietijd van mazelen is 7 à 14 dagen. Een patiënt is ongeveer 4 dagen eerder al besmettelijk en dit duurt tot 5 dagen na het optreden van huiduitslag.
Het virus van mazelen zit in de neus en keel van besmette personen. Het virus wordt verspreid via de lucht (hoesten, niezen, praten).
Symptomen en behandeling
Mazelen heeft een verloop in twee fasen. Het virus nestelt zich eerst in de luchtwegen. Daarna komen de met het virus geïnfecteerde lymfocyten in het bloed en verschijnen de rode vlekjes op de huid.
Meestal begint het ziekteverloop dan ook met verschijnselen die lijken op een stevige griep of verkoudheid (koorts, hoesten, loopneus, ontstoken ogen). Mazelen wordt vaak pas herkend als de kenmerkende rode vlekjes vanachter de oren zich over het gezicht verspreiden. Voordat de huiduitslag verschijnt, zijn er kleine witte vlekjes op op het mondslijmvlies te zien (zgn. vlekjes van Koplik). Deze worden gevolgd door verder stijgende koorts en de voor mazelen typische licht jeukende paarsrode vlekjes, vanachter de oren naar het gezicht en in de hals. De koorts kan een tweede keer hoog oplopen, en vervolgens zakt de uitslag via de romp naar armen en benen. De grote en kleine rode vlekken gaan geleidelijk op in een egale roodheid.
Er is geen behandeling tegen mazelen. Na een week verdwijnen de symptomen van mazelen meestal weer spontaan doordat het eigen lichaam antistoffen heeft aangemaakt (zoals na vaccinatie). Als er complicaties optreden zijn medicijnen en/of ziekenhuisopname nodig.
In ontwikkelingslanden wordt aangeraden om kinderen met mazelen vitamine A te geven. Dit verkleint de kans op blindheid en reduceert de sterfte aan mazelen met 50%.
Complicaties
Bij 10 tot 20% van de gevallen treden complicaties op, zoals middenoorontsteking of longontsteking. Bij 1 op de 1000 gevallen treedt een zeer gevreesde hersenontsteking op. Een patiënt kan dan in coma raken.[4] Zeldzamer is de subacute scleroserende panencefalitis, die wordt veroorzaakt door een langzaam voortschrijdende mazelenvirusinfectie in de hersenen.
Een ernstige complicatie kan tot overlijden van de patiënt leiden. Hersenontsteking kan ook blijvende schade opleveren.
De sterfte aan mazelen in een ontwikkelingsland als Nigeria is met 5-10%[5] veel hoger dan in een land als Duitsland, waar sinds het jaar 2000 ongeveer 1 op 10.000 geïnfecteerden[6] (dat is 1 à 2 personen per jaar) aan mazelen stierf.
Onderzoekers van onder meer het Wellcome Sanger Institute in Cambridge (VK), het Amsterdam UMC en het Erasmus MC toonden in november 2019 aan dat een mazeleninfectie het risico op secundaire infecties vergroot, doordat de infectie het immuunsysteem onderdrukt. Mensen met mazelen verliezen een deel van hun eerder opgebouwde resistentie tegen ander ziekten. De onderzoekers toonden aan dat een mazeleninfectie 11 tot 73 procent van de opgebouwde antilichamen kan verwijderen, tot twee maanden na de infectie. Het herstel van het immuunsysteem duurt maanden, bij sommigen jaren.[7] [8] [9] [10]
Preventie via vaccinatie
Het is mogelijk zich te laten vaccineren met het BMR-vaccin (bof, mazelen, rodehond). Het vaccin beschermt voor 95% na de eerste vaccinatie en voor 98% na het tweede vaccin.[11] Het vaccin biedt ook nog bescherming als het binnen drie dagen na contact met mazelen wordt toegediend.
De vaccinatie tegen mazelen is sinds 1976 opgenomen in het Nederlandse Rijksvaccinatieprogramma (14 maanden en 9 jaar), dat uitgevoerd wordt door de Jeugdgezondheidszorg (consultatiebureaus en GGD’s).[12] 95 procent van de Nederlandse bevolking is sinds 1976 gevaccineerd; de vaccinatiegraad geldt als ‘hoog’. In het Vlaamse vaccinatieprogramma van Kind en Gezin raadt men vaccinatie aan op een leeftijd van 12 maanden en een tweede keer op een leeftijd tussen 10 en 13 jaar.
In 2000 kreeg wereldwijd 73% van alle kinderen in het eerste levensjaar een mazelenvaccin toegediend. In 2015 was dat gestegen tot 85%. Door vaccinaties zijn in de periode 2000-2015 naar schatting 20,3 miljoen sterfgevallen aan mazelen voorkomen. Niettemin stierven er in 2015 wereldwijd nog steeds 134.200 mensen aan de mazelen. Het ging hierbij vooral om kinderen jonger dan 5 jaar.[13] Ten gevolge van ondervoeding is de mortaliteit het hoogst bij kinderen uit ontwikkelingslanden, vooral in delen van Afrika en Azië.[14]
De WHO heeft voor Europa een actieplan 2015-2020 ingericht, waaraan 53 landen meedoen, met als doel om mazelen in dit gebied geheel uit te roeien.[15]
In 2017 werd inenting tegen mazelen en elf andere ziekten bij schoolgaande kinderen verplicht in Italië. In Duitsland werden in datzelfde jaar kinderdagverblijven verplicht om het te melden als de ouders niet kunnen aantonen dat hun kinderen gevaccineerd zijn. De ouders kunnen dan een boete krijgen.[16]
Bijwerkingen van de BMR-vaccinatie
De BMR-inenting geeft meestal weinig bijwerkingen. Als ze voorkomen, zijn ze mild en duren ze kort. Bijwerkingen beginnen pas 5 tot 12 dagen na de vaccinatie.
Epidemieën
Doordat in sommige gebieden onvoldoende mensen gevaccineerd zijn, komen soms nog relatief kleine epidemieën voor in de Westerse wereld. Op wereldschaal is er niet zozeer sprake van een epidemie, maar van continue sterfte aan mazelen.
Nederland
De grootste en dodelijkste epidemie was in de periode 1900-1904. In 1901 stierven er 2744 mensen en 1904 waren dat er 2345 mensen.[17] In 1899 was de wettelijke aangifteverplichting voor de mazelen uit de wet geschrapt.[18] In 1893 waren er 28248 ziektegevallen van de mazelen geregistreerd, en daarvan overleden er 1177 mensen. In de dertiger jaren van de vorige eeuw waren er 200 - 300 sterftegevallen per jaar, waarna het aantal afnam met een uitschieter in 1946 waar toen 385 mensen aan overleden. In 1976 werd de vaccinatie tegen mazelen ingevoerd, in dat jaar daarvoor was nog 1 persoon overleden.[19] Uit de doodsoorzakenstatistiek en de meldingen zijn in totaal elf sterfgevallen van mazelen bekend in de 35 jaar tussen 1981 en 2015, waarvan een aantal door in het buitenland opgelopen infectie.[20] Nu komt mazelen in Nederland nauwelijks meer voor, hoewel er af en toe wel kleine epidemieën opflakkeren bij niet-gevaccineerden.[21] Vanwege de hoge besmettelijkheid hanteert de Wereld Gezondheidsorganisatie WHO voor mazelen een minimale vaccinatiegraad van 95 procent om groepsimmuniteit te garanderen; Nederland zit daar tegenwoordig onder, vooral in de Bijbelgordel.
- In 1998 overleed één persoon aan mazelen.
- Eind 20e eeuw ontstond een epidemie door lage vaccinatiegraad[22] in de Bijbelgordel, met ruim 2300 geïnfecteerden in 1999 en ruim 1000 in 2000. Bij die epidemie zijn drie personen overleden.[23]
- Ook in 2003 overleed één mazelenpatiënt.
- In 2008 heerste een kleine lokale uitbraak van mazelen in Den Haag onder een antroposofische gemeenschap met een lage vaccinatiegraad.[24]
- Van mei 2013 tot maart 2014 kampte de Bijbelgordel opnieuw met een uitbraak van de mazelen.[25] In oktober overleed een meisje in Tholen aan de ziekte.[26]
Frankrijk
Duitsland
In oktober 2014 brak in de Duitse hoofdstad Berlijn een mazelenepidemie uit. In februari 2015 overleed een peuter van anderhalf jaar aan de ziekte. Uit voorzorg bleven sommige Berlijnse scholen daarna dicht.[28][29] Duitse media berichtten dat het de eerste dode door mazelen was in Berlijn sinds 2001. Artsen raadden ouders aan om hun baby's thuis te houden, uit angst voor besmetting en voor een mogelijke chronische hersenvliesontsteking. De besmetting kwam oorspronkelijk vooral voor bij asielzoekers uit de Balkan, maar verspreidde zich daarna ook onder andere inwoners van Berlijn.[30] De epidemie heeft de discussie over de verplichting van de vaccinatie ook op de politieke agenda geplaatst.[29]
Overig Europa
In 2016/2017 was er een epidemie van mazelen in Europa, die de doelstelling van de WHO, om mazelen uit te roeien, in gevaar bracht. Vooral in Roemenië kwamen veel gevallen voor (3400 gevallen tussen januari en maart 2016, waaronder 17 sterfgevallen). Ook in Italië kwamen veel gevallen voor.[15]
Verenigde Staten
In 2000 werden de mazelen uitgeroeid verklaard in de V.S. Later bleek de ziekte weer aan een opmars bezig. Sommige ouders weigeren hun kinderen te laten inenten tegen de ziekte, onder andere vanwege een vermeend verband tussen het vaccin en autisme,[31][32] dat op een onjuiste publicatie gebaseerd was. Andere ouders enten hun kinderen niet in vanuit religieuze overwegingen. Dit gebeurt onder andere binnen kringen van het orthodox jodendom in Brooklyn.[33]
In 2014 waren er meer dan 600 gevallen van mazelen in de V.S., het grootste aantal in meer dan twintig jaar. In januari 2015 was er een uitbraak van mazelen met in die maand meer dan honderd gevallen in veertien verschillende staten. De meeste zieke personen waren niet gevaccineerd.
In maart 2019 werd het in een voorstad van New York, Rockland County, verboden om niet-gevaccineerde kinderen op openbare plaatsen te laten komen, op straffe van 500 dollar boete of zes maanden cel. Bij de epidemie in 2018/2019 vonden er in Rockland County, waar de vaccinatiegraad onder de 75 procent was, tot 27 maart 2019 48 besmettingen plaats.[34] Sinds oktober 2018 zijn tot 9 april in Rockland County 166 gevallen geteld. Burgemeester Bill de Blasio heeft bepaald dat vanaf 9 april 2019 iedereen die in de New Yorkse wijk Williamsburg woont of werkt zich moet laten vaccineren. Op het niet laten vaccineren staat een boete van 1000 dollar. Sinds 1981 is dit de grootste uitbraak van mazelen in New York.[33][35]
Samoa
Op de eilandstaat Samoa brak eind 2019 een mazelenepidemie uit. Van een bevolkingsaantal van circa 200.000 werd van meer dan 3000 bewoners bevestigd dat ze waren geïnfecteerd. In november van dat jaar overleden er 42, van wie 38 kinderen jonger dan 4 jaar. In 2015 kreeg nog 85% van de 1-jarigen een vaccin toegediend, in 2017 was dat nog maar 60%.[36] Begin december 2019 was het aantal doden al meer dan 60.[37]
Congo-Kinshasa
Eind 2019 waren er in Congo-Kinshasa (Democratische Republiek Congo) meer dan 4500 sterfgevallen als gevolg van een mazelen-epidemie. De epidemie is mede te wijten aan lokale conflicten en slecht funktionerende gezondheidsdiensten.[38]
 |
Zie de categorie Measles van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp. |