Luitenant-admiraal
Luitenant-admiraal is de hoogste rang bij de Koninklijke Marine in Nederland. Luitenant-admiraal is een vier-sterrenfunctie en komt overeen met generaal bij de landmacht en de luchtmacht. De vergelijkbare rang bij de Engelse en Amerikaanse marines is Admiral.
Geschiedenis
De naam luitenant-admiraal is in de 16e eeuw ontstaan toen admiraal der Nederlanden de graaf van Horne een assistent, een luitenant, aangewezen kreeg. Toen de protesterende graaf van Horne in 1568 terechtgesteld werd, werd hij opgevolgd door de Spaansgezinde graaf van Boussu. Vanwege diens landverraad is de rang van admiraal der Nederlanden na diens gevangenschap door de Nederlanders niet meer gebruikt en werd de rang van luitenant-admiraal tot 1673 de hoogste marinerang.
Hoewel luitenant letterlijk plaatsvervanger betekent, is de luitenant-admiraal in Nederland feitelijk toch de hoogste rang. De herkomst daarvan ligt in het gegeven dat in de periode van de Republiek het oppergezag lag bij de admiraal-generaal, althans als er een stadhouder was aangesteld.
De stadhouder kon ook de rang van kapitein-admiraal dragen, wat het ontstaan van de rang van luitenant-admiraal (hoogste plaatsvervanger) mede verklaart. Zo werd in 1654 na de Eerste Engels-Nederlandse Oorlog door de Nederlandse raadpensionaris Johan de Witt en de Engelse Lord Protector Olivier Cromwell bepaald dat Willem III van Oranje niet meer de rang van kapitein-admiraal mocht vervullen. Dit was onderdeel van de Acte van Seclusie.
In de beginjaren van de Tachtigjarige Oorlog was de naam admiraal nog een tijdelijke functie, geen feitelijke rang. Zo kon de burgemeester van Monnickendam Cornelis Dirkszoon in 1573 als tijdelijke admiraal de Spaanse vloot verslaan in de Slag op de Zuiderzee, om daarna weer de functie van burgemeester van Monnickendam te vervullen. Al voordat in 1597 de vijf afzonderlijke Nederlandse admiraliteiten werden gestructureerd om de krachten te bundelen kon iedere admiraliteit: Zeeland, Amsterdam, Rotterdam, Noorderkwartier en Friesland een eigen luitenant-admiraal aanstellen, van waaruit de Nederlandse opperbevelhebber van de vloot met dezelfde rang van luitenant-admiraal werd aangesteld. Om die reden kreeg Michiel de Ruyter in 1673, ter onderscheid van de andere luitenant-admiraals, als eerste de rang van luitenant-admiraal-generaal. Cornelis Tromp heeft als enige die rang later ook nog gedragen.
Net als andere Nederlandse marine-uitvindingen zoals het vuren en zeilen in linie, het opereren in drie afzonderlijke eskaders en het aanstellen van mariniers, werd ook de aanduiding van de rang luitenant- door bijna alle landen gekopieerd voor zeestrijd- en landstrijdkrachten, wat resulteerde in diverse rangen zoals luitenant-generaal en luitenant-kolonel.
De admiraal-generaal was, behalve bevelhebber, ook voorzitter van de admiraliteitscolleges, waar hij vertegenwoordigd werd door een luitenant-admiraal. Bij afwezigheid van een stadhouder, tevens admiraal-generaal, werd één der fungerende luitenant-admiraals belast met het feitelijk gezag over de vloot. De vijf admiraliteiten hadden voor het overige veel vrijheid in het benoemen van officieren en elk stelde zijn eigen luitenant-admiraal en viceadmiraal aan.
Het merkwaardige is dat de plaatsvervangend admiraal in de meeste marines de rang vice-admiral, vice-amiral of Vizeadmiral (driesterren) draagt en dat ook die rang bij de Koninklijke Marine bekend is (viceadmiraal).
De laatste luitenant-admiraal in de Republiek was Jan Hendrik van Kinsbergen, de bevelvoerder tijdens de Vierde Engelse Oorlog.
Vanaf de 20e eeuw
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de bevelhebber der Zeestrijdkrachten, viceadmiraal J. Th. Furstner, benoemd tot minister van Marine in het oorlogskabinet in Londen en gelijktijdig in 1942 bevorderd tot luitenant-admiraal. Dat was de eerste benoeming in die rang sinds de 18e eeuw. Ook C.E.L. Helfrich, de commandant der Zeemacht in Nederlands-Indië kreeg die rang.
De chef-Defensiestaf, vroeger de hoogste militaire adviseur van de minister van Defensie, werd bij aantreden gewoonlijk bevorderd tot generaal of luitenant-admiraal indien hij uit de marine afkomstig was. Sinds de jaren vijftig is de rang nog vijfmaal gegeven aan een chef-Defensiestaf. Ook de Commandant der Strijdkrachten, voor zover afkomstig uit de marine, wordt bij aantreden bevorderd tot luitenant-admiraal.
In het vlaggenprotocol van de marine komt nog één hogere rang voor, die van admiraal. Sinds 1956 bestaat die officieel niet meer.