Luchtademende vis
Een luchtademende vis is een vis die naast waterademhaling via de kieuwen of huidademhaling ook kan ademhalen uit lucht. Het komt alleen voor bij beenvisachtigen (Osteichthyes) bij zo'n 400 soorten in ongeveer 140 geslachten in 50 families in 18 ordes. Luchtademende vissen bestonden al voordat beenvisachtigen in het Siluur (443 tot 419 Ma) evolueerden tot kwastvinnigen (Sarcopterygii) en straalvinnigen (Actinopterygii).
Daartoe zijn diverse ademhalingsorganen geƫvolueerd en bekleed met respiratoir epitheel:
- rond de kop:
- buccale, faryngeale (keelademhaling), branchiale en operculaire kamers of oppervlakten daarvan
- branchiale en slokdarmzakjes als kieuwen en afgeleiden daarvan
- organen langs het spijsverteringkanaal:
Er is onderscheid te maken tussen obligate en facultatieve luchtademende vissen, waarbij Lepidosiren paradoxa een voorbeeld is van een obligate luchtademhaler die verdrinkt als deze onder water wordt gehouden.
Bij kieuwzakmeervallen (Clariidae) zijn de kieuwen en de kieuwkamers omgevormd om lucht te kunnen ademen.
Bij klimbaarzen (Anabantidae) zijn de suprabranchiale kamers bovenin de faryngeale ruimte boven de kieuwen geƫvolueerd tot labyrintorganen. De suprabranchiale kamers van slangekopvissen (Channidae) worden nodules of dendrites genoemd en ook wel labyrintorganen, maar verschillen van de ware labyrintorganen van de klimbaarzen.
Onder meer Ancistrus en Hypostomus ademen via de maag, die daarvoor speciaal is aangepast.
Evolutie
Longen | Longen | Longen | Longen | Zwemblaas | Zwemblaas | Zwemblaas | Zwemblaas | Zwemblaas | Zwemblaas | Zwemblaas | Zwemblaas | Zwemblaas | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Buccale en faryngeale kamers | Buccale en faryngeale kamers | Buccale en faryngeale kamers | Buccale en faryngeale kamers | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Branchiale en operculaire kamers | Branchiale en operculaire kamers | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Branchiale afgeleiden | Branchiale afgeleiden | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kieuwen | Kieuwen | Kieuwen | Kieuwen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pneumatische buis | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Slokdarm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Maag | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Darmen | Darmen | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Huid | Huid | Huid | Huid | Huid | Huid | Huid | Huid | Huid | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kraakbeenvissen (Chondrichthyes) | Viervoeters (Tetrapoda) | Amerikaanse en Afrikaanse longvissen (Lepidosireniformes) | Australische longvissen (Ceratodontiformes) | Kwastsnoeken (Polypteriformes) | Beensnoeken (Lepisosteiformes) | Moddersnoeken (Amiiformes) | Beentongvissen (Osteoglossiformes) | Tarponachtigen (Elopiformes) | Palingachtigen (Anguilliformes) | Zandvisachtigen (Gonorynchiformes) | Karperzalmachtigen (Characiformes) | Meervalachtigen (Siluriformes) | Mesaalachtigen (Gymnotiformes) | Karperachtigen (Cypriniformes) | Snoekachtigen (Esociformes) | Spieringachtigen (Osmeriformes) | Tandkarpers (Cyprinodontiformes) | Schorpioenvisachtigen (Scorpaeniformes) | Baarsachtigen (Perciformes) | Kieuwspleetalen (Synbranchiformes) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Beentongvisachtigen (Osteoglossomorpha) | Tarpon- en aalachtigen (Elopomorpha) | Meervallen en karperachtigen (Ostariophysi) | Zalmachtigen (Protacanthopterygii) | Stekelvinnigen (Acanthopterygii) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Tetrapodomorpha | Dipnomorpha | BeenganoĆÆden (Holostei) | Beenvissen (Teleostei) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Rhipidistia | KraakbeenganoĆÆden (Chondrostei) | Nieuwvinnigen (Neopterygii) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Kwastvinnigen (Sarcopterygii) | Straalvinnigen (Actinopterygii) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Beenvisachtigen (Osteichthyes) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Gewervelden (Vertebrata) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Fylogenie
superklasse | klasse | infraklasse | superorde | orde | onderorde | superfamilie | familie | onderfamilie | geslacht | soort |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Kaakloze vissen (Agnatha) | Cephalaspidomorphi | Prikachtigen (Petromyzontiformes) | Zuidelijke prikken (Geotriidae) | Geotria | Geotria australis |
Literatuur
- Graham, J.B. (1997): Air-breathing Fishes. Evolution, Diversity, and Adaptation, Academic Press
- Graham, J.B.; Wegner, N.C. (2010): 'Breathing air in water and in air: The air-breathing fishes' in Nilsson, G. Respiratory Physiology of Vertebrates. Life with and without oxygen, Cambridge University Press
- Graham, J.B. (2011): 'Air-Breathing Fishes' in Farrell, A.P. Encyclopedia of Fish Physiology. From Genome to Environment, Academic Press
Noten
- Graham (1997)