Neolithicum in China

Belangrijkste archeologische vindplaatsen uit de overgangstijd van het laat-Pleistoceen naar het vroeg-Holoceen

Hoe deze jagers- en verzamelaarsculturen zich in China tot agrarische gemeenschappen hebben ontwikkeld is nauwelijks bekend. Dit heeft te maken met een hiaat in de archeologische vondsten voor de cruciale periode tussen 8000 en 6000 v.Chr., mede het gevolg van de institutionele organisatie van de Chinese archeologie. Paleolithisch onderzoek viel onder verantwoordelijkheid van de Chinese Academie voor Natuurwetenschappen, terwijl het neolithicum werd bestudeerd onder toezicht van de Chinese Academie voor Sociale Wetenschappen. Door gebrek aan samenwerking werd met name de overgangsperiode tussen beide tijdperken verwaarloosd.

Tot nu toe zijn de belangrijkste vindplaatsen voor periode tussen 8000 en 6000 v.Chr Yuchanyan (district Dao in Hunan), Xianrendong en Diaotonghuan (beide in district Wannian in Jiangxi) en met name Nanzhuangtou (district Xushui in Hebei). Nanzhuangtou is de enige noordelijke vindplaats uit het vroege Holoceen. De hier gedane vondsten leverden echter niet meer op dan indirecte aanwijzingen voor de overgang naar sedentaire agrarische gemeenschappen:

Stenen gebruiksvoorwerpen en gereedschappen

In Nanzhuangtou zijn maalstenen of schuurstenen gevonden (mo pan), wat kan duiden op verwerking van verzamelde eetbare wilde planten, maar ze kunnen ook zijn gebruikt voor het maken van andere werktuigen.

Aardewerk

Op drie plaatsen in het noorden en minstens zes plaatsten in het zuiden zijn resten van aardewerk gevonden. De oudste scherven zijn afkomstig van Nanzhuangtou en zijn gedateerd tussen 10.500 en 7500 v.Chr. De gevonden potscherven zijn restanten van kruiken. Zij waren gemaakt van een grove kleimassa, waren na het bakken zacht en poreus en hadden een rode of grijze kleur. Verder was hoornblende en vermiculiet als verschraling toegevoegd. Net als bij de oudste potscherven, die van de Japanse Jomoncultuur, hebben ook deze scherven touwversiering.

(Semi)-permanente verblijfplaatsen

Er zijn stookplaatsen/haarden en askuilen gevonden in Ma’anshan in het Nihewanbekken.

Gedomesticeerde dieren

In Nanzhuangtou zijn botten gevonden van mogelijk tot huisdier gemaakte honden. Het skelet van getemde honden (Canis familiaris) onderscheidt zich weinig van de vermoedelijke wilde voorouder, de Tibetaanse wolf (Canis lupus chanco), een kleine wolvensoort die zeer verspreid was gedurende het Pleistoceen. Waarschijnlijk werden de honden niet alleen gebruikt bij de jacht, maar ook als voedsel: de dieren aten de resten van de jacht en vormden zo een voedselvoorraad voor de mens. Uit in Nanzhuangtou gevonden botten van varkens kan niet worden opgemaakt of het om wilde of getemde varkens gaat. Gevonden botten van kippen waren bijna zeker van niet gedomesticeerde exemplaren.

Aanwezigheid van wilde varianten van latere cultuurgewassen

Trosgierst (Setaria italica)

Pluimgierst (Panicum miliaceum)

Rijst (Oryza sativa)

De trosgierst, (Setaria italica, 粟, su) was afkomstig van de groene naaldaar (setaria viridis, 狗尾草, gouweicao. Mogelijk waren er drie onafhankelijke domesticaties van de trosgierst, één in Centraal-Azië (Afghanistan of Noordwest-Pakistan) en twee in China, (Xinglonggou in Binnen-Mongolië en de vallei van de Gele Rivier).

De pluimgierst, (Panicum miliaceum, 黍, shu) is van onzekere afkomst, mogelijk Panicum miliaceum subsp. ruderale. Deze soort kwam vooral voor in de westelijke, droge, koele en hoger gelegen delen, zoals Gansu en is mogelijk voor het eerst gedomesticeerd binnen de Dadiwancultuur. Langs de Gele Rivier kunnen behalve de Dadiwancultuur rond 6000 v.Chr. nog drie op de verbouw van gierst gebaseerde culturen worden onderscheiden, de Houlicultuur in Shandong en de Peiligang en Cishancultuur aan de middenloop van de rivier.

Rijst heeft zich ontwikkeld uit de wilde rijstsoort Oryza rufipogon. Mogelijk waren er in China twee domesticaties, de Pengtoushancultuur aan de middenloop en de Kuahuqiao- en Hemuducultuur aan de benedenloop van de Yangzi. Er zijn twee varianten van gedomesticeerde rijst gevonden, Oryza sativa indica en Oryza japonica (korte, dikke korrels). Uit genetisch onderzoek blijkt echter dat de ontwikkeling van Oryza japonica uit Oryza rufipogon los stond van die van Oryza sativa indica uit de wilde variant, Oryza nivara.

Neolithische culturen in China 7000-5000 v.Chr.

In Centraal China kunnen rond 6000 v. Chr drie middenneolithische culturen worden onderscheiden: de Cishancultuur in Hebei, de Peiligangcultuur, ten zuiden van de Gele Rivier in Henan en de Dadiwancultuur in de Weishuivallei van Shaanxi. Op dat moment was het klimaat warmer en natter dan tegenwoordig. Er werd gierst (Setaria italica) verbouwd. Men verzamelde vruchten en noten, waaronder de walnoot (Juglans regia) en de hazelnoot (Corylus leteraphylea). Als huisdieren hield men honden en varkens. Verder zijn er grote hoeveelheden botten van het Bankivahoen (Gallus gallus) gevonden. Dit kan betekenen dat men ook pluimvee heeft gehouden.

Of de Bailiandongcultuur in Guangxi kan worden beschouwd als een mesolithische cultuur is onzeker . Mogelijk dat gedurende het neolithicum landbouwers vanuit de vallei van de Jangtsekiang naar het zuiden zijn getrokken en hun kennis van de landbouw daar hebben toegepast. Dit zou voor Zuid-China een directe overgang van paleolithicum naar neolithicum hebben betekend.

De belangrijkste neolithische culturen in China tussen 5000 en 3000 v.Chr.

Het vroegste bewijs van proto-Chinese rijstteelt is door koolstof-14-datering gedateerd rond 6000 v.Chr. en wordt geassocieerd met de Peiligangcultuur (裴李崗文化) uit het Xinzheng-gebied (新鄭縣), Henan (河南省). De invoering van de landbouw leidde tot een toename van de bevolking, de mogelijkheid de oogst op te slaan en te herverdelen en ambachten toe te laten. In het laat-neolithicum groeide de Gele Rivier-vallei (黃河) uit tot een cultureel centrum, waar de eerste dorpen gesticht werden.

Er waren silo's voor graanopslag, tamme honden en varkens en er werden gewassen verbouwd zoals kool, jujube, pruimen en hazelnoten. De meeste archeologisch belangrijke vondsten van dezen zijn die te Banpo (半坡), Xi'an (西安). In het 1e millennium v.Chr. begon men tinnen voorwerpen te maken in China.