Jeronimus Cornelisz

De schipbreukelingen van de Batavia gestrand op de eilanden bij Australië

Jeronimus Cornelisz werd geboren in Leeuwarden, waar hij opgroeide in een non-conformistisch huishouden. Zijn moeder en waarschijnlijk ook zijn vader waren Mennonieten. Er wordt wel gespeculeerd dat hij via de familie van zijn moeder in zijn jeugd in aanraking kwam met het gedachtegoed van de meer militante doperse bewegingen, zoals de Batenburgers.

De jonge Jeronimus werd goed opgeleid. Waarschijnlijk bezocht hij de Latijnse School in Dokkum. Hij ging in de leer voor apotheker met als doel om in de voetsporen van zijn vader te treden. Hij kwalificeerde zich rond het jaar 1623 en oefende het vak tot 1627 in zijn geboortestad uit. In dat jaar kwam hij vermoedelijk in conflict met de gemeenteraad.

Cornelisz verhuisde nu naar de veel grotere Hollandse stad Haarlem, waar hij in de Houtstraat, in de buurt van het centrum van de stad een apotheek opende. In november 1627 kregen hij en zijn vrouw een zoon, maar het kind stierf minder dan drie maanden nadat het in de zorg van een voedster was geplaatst. Als doodsoorzaak werd syfilis vastgesteld. Cornelisz raakte verwikkeld in een juridische procedure tegen de verzorgster, op zoek naar bewijzen dat zijn kind de ziekte van haar had opgelopen en niet van zijn vrouw. Wellicht mede als gevolg van deze onfortuinlijke affaire mislukte kort daarna zijn apotheek. Hij balanceerde nu op de rand van een faillissement.

Een van de slachtpartijen

Hoewel dit nooit is bewezen, wordt algemeen aangenomen dat Jeronimus in zijn Haarlemse tijd kennis maakte met de controversiële schilder Johannes van der Beeck (ook bekend als "Johannes Torrentius"), die in 1627-28 eveneens in Haarlem woonde. Torrentius was een libertijn die van ketterij werd beschuldigd. In 1627 werd hij berecht en veroordeeld vanwege zijn geloofsovertuiging. Of Cornelisz al of niet deel uitmaakte van Torrentius' kring, en of hij diens heterodoxe opvattingen deelde, feit is dat hij Haarlem binnen enkele weken na het slot van het proces tegen de schilder verliet. Hij ging naar Amsterdam, waar hij in dienst trad van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Hij werd op het gloednieuwe schip Batavia geplaatst, dat in oktober 1628 naar Java zeilde.

Cornelisz' belangrijkste drijfveer om naar de Oost te gaan lijkt de wens te zijn geweest om zijn verlammende financiële positie te herstellen. Tijdens de lange reis raakte hij bevriend met de schipper van de Batavia, Ariaen Jacobsz. Hij en Jacobsz waren ontevreden over de leiding van de commandant van het schip, de koopman Francisco Pelsaert. Ze speelden met de gedachte aan een muiterij. Voordat dit complot echter tot uitvoering kon worden gebracht strandde de Batavia in een archipel van koraaleilanden voor de kust van West-Australië en ging verloren. Meer dan 200 overlevenden konden aan land worden gezet.

Toen Pelsaert en Jacobsz met de enige grote boot op weg gingen naar Java om hulp te halen, bleef Cornelisz als een van hoogsten in rang met bijna alle schipbreukelingen achter op de eilanden. Hij was de belangrijkste verantwoordelijke voor een reeks van wandaden na het vertrek van Pelsaert. Tijdens meerdere slachtpartijen kwamen ongeveer 120 bemanningsleden op gruwelijke wijze om. Door toedoen van Winschoter Wiebbe Hayes werd uiteindelijk erger voorkomen; Cornelisz werd gevangengenomen en ter dood veroordeeld. Zijn beide handen werden afgehakt, waarna hij tezamen met een aantal medemuiters werd opgehangen.