Jacques Lefèvre d'Étaples

Lefèvre werd geboren rond 1455. Na zij priesterwijding ging hij studeren aan de Universiteit van Parijs. In 1492 maakt hij een studiereis naar Italië, waar hij onder andere de Griekse klassieke filosofen en het neoplatonisch mysticisme bestudeert. Na terugkomst wordt hij professor aan de Universiteit van Parijs. In 1507 vestigt Lefèvre zich in Parijs in de abdij Saint-Germain-des-Prés, waar zijn voormalige leerling Guillaume Briçonnet abt was. Briçonnet wordt in 1516 benoemd tot bisschop van Meaux, ten noorden van Parijs. Als Briçonnet hervormingen doorvoert in zijn bisdom benoemt hij Lefèvre in 1523 tot zijn vicaris-generaal. Velen van zijn leerlingen komen ook naar Meaux en samen nemen zij de hervorming van het bisdom ter hand. Onder hen bevinden zich Gérard Roussel, François Vatable en ook de latere Geneefse reformator Guillaume Farel. In dit jaar publiceert Lefèvre zijn Franse vertaling van het Nieuwe Testament en verschijnen er commentaren en postilles of preekhulpen over de zondagslezingen. In 1525 worden de geestelijken van het bisdom beschuldigd van lutheranisme. Lefèvre vertrekt naar Straatsburg.

Lefèvres ideeën roepen veel tegenstand op en zijn in 1517 gepubliceerde boek De Maria Magdalena et triduo Christi disceptatio wordt in 1521 veroordeeld door de Theologische faculteit van Parijs, de Sorbonne. Lefèvre staat echter onder bescherming van de koning, Frans I van Frankrijk en diens zuster Margaretha van Navarra. Tijdens de gevangenschap van Frans I, als gevolg van de door hem verloren Slag bij Pavia (1525) wordt er alsnog werk gemaakt van een onderzoek naar Lefèvre. Als Frans I in 1526 weer vrijkomt, wordt dit onderzoek beëindigd en wordt Lefèvre benoemd tot bibliothecaris op het Kasteel van Blois.
In Blois werkt Lefèvre aan een Franse vertaling van het Oude Testament die in 1528 in Antwerpen verschijnt. In 1531 vertrekt hij in het gevolg van Margaretha van Navarra naar Nérac, waar hij verblijft tot zijn overlijden in 1536.

Net als Erasmus had Lefèvre kritiek op de Rooms-Katholieke Kerk en drong hij aan op reformatie. En evenals Erasmus was hij van mening dat deze reformatie plaats zou moeten vinden binnen de Roomse Kerk en heeft hij deze kerk dan ook niet verlaten. Met zijn ideeën heeft Lefèvres echter wel invloed gehad op de Protestantse reformatie.

Werken van/over Aristoteles (selectie)

• Parafrase van Aristoteles Natuurlijke Filosofie (1494)
• Introductie op Metaphysica (1494)
• Introductie op de Nicomachische Ehtiek (1494)
• Inleiding op de logica (1496)
• Politica (1506)

Bijbelse werken (selectie)

• Psalterium quintuplex ; gallicum, romanum, hebraicum, vetus, conciliatum, 1509 / 1515, Henri Estienne - vergelijkende editie van het Latijnse Psalter
• Commentaires sur saint Paul, avec une nouvelle traduction latine, Paris, 1512 /1531.
• Traduction française du Nouveau Testament, Paris, Colines, 1523, 5 vols. 8vo, vertaling van de Vulgaat
• Commentaires sur les Évangiles, Meaux, 1525;
• Commentaires sur les épitres canoniques, Meaux, 1525;
• Exhortations en français sur les évangiles et les épitres des dimanches, Meaux, 1525,
• La saincte Bible en françoys..., Antwerpen, Merten de Keyser, 1530

Overige werken

• Arithmetica decem libris demonstrata, gepubliceerd samen met Musica libris demonstrata quattuor en Boethius, De Arithmetica, Paris (1496) - uitgave met kritisch apparaat
• Traduction latine des livres de la foi orthodoxe de Johannes Damascenus
• De Maria Magdalena, 1517, in 1519 gevolgd door De tribus et unica Magdalena.

• Popkin, R. H., ed. (1999) The Columbia History of Western Philosophy. New York; Chichester: Columbia University Press
• Graf, K. H. (1842) Essai sur la vie et les écrits. Strasbourg
• Bonet-Maury, G. in Herzog-Hauck's Realencyklopädie (1898)
• Porrer, Sheila M. (2009) Jacques Lefèvre d’Etaples and the Three Maries Debates. Genève: Librairie Droz ISBN 978-2-600-01248-5
• Lesure, François (ed.) (1971) Ecrits imprimés concernant la musique Répertoire international des sources musicales; Internationales quellenlexikon des Musik; International inventory of musical sources B:vi, München-Duisburg: C. Henle