Jacob Kats
Jacob Kats (Antwerpen, 5 mei 1804 - Brussel, 16 januari 1886) was een Vlaams onderwijzer, schrijver, toneelregisseur en pionier van het socialisme in België.
Levensloop
Jacob Kats was de zoon van een gewezen Hollandse officier, die als gevolg van een duel het land had moeten verlaten. Kats werkte eerst in Lier in een weverij. In 1819 verhuisde hij naar Brussel, waar hij vanaf 1823 kosteloos avondonderwijs volgde. Een korte tijd was hij onderwijzer maar vanaf 1830 was hij weer wever. Hij had ook een sigaren- en tabakwinkeltje. Hij werd bekend doordat hij schreef over de misstanden in de Belgische samenleving en hij om ze te bestrijden in 1833 de Maetschappij der Verbroedering oprichtte. In naam van de groep organiseerde hij tussen 1836 en 1846 Vlaamse meetings in verschillende steden. De Staatsveiligheid hield hem nauwlettend in het oog.
Vanaf 1836 begon hij toneelstukken te schrijven op basis van de theorieën die hij in zijn toespraken naar voor bracht. Hij zette hierbij arbeiders als toneelspelers in en was zelf tegelijkertijd regisseur en toneelspeler. Deze toneelstukken lokten veel publiek. Een politiecommissaris lokte, in opdracht van de ongeruste autoriteiten, tijdens een van de bijeenkomsten een opstootje uit. Meerdere opstootjes volgden en Kats werd herhaaldelijk gearresteerd.
In de periode 1836-1839 gaf Kats ook zijn blad Den Waren Volksvriend uit, gevolgd door Het boek des Volks (1840). In de Volksvriend publiceerde hij als feuilleton 't Wonderjaer van Hendrik Conscience. Dit deed hij dankzij de hulp van enkele democratische Franstalige sympathisanten, onder wie Lucien Jottrand. Ook schreef hij in de volkstaal satirische volksliedjes, polemische brochures en volksalmanakken. Daarnaast werkte hij in 1847 samen met Karl Marx en Friedrich Engels, voor de Brüsseler Zeitung. Hij had ook nauwe contacten met priester Charles Helsen, de stichter van de schismatieke Kerk van de Johannieten in Brussel. Kats werd een trouwe bezoeker van de bidplaats van Helsen in de Fabrieksstraat.
Na jarenlang actie te hebben gevoerd, raakte Kats in 1848 door het mislukken van de revolutionaire beweging in Europa ontmoedigd. Hij had het vertrouwen verloren in de mondelinge en schriftelijke propaganda. Wel bleef hij nog actief en nam onder meer deel aan het Nederlandsch Letterkundig Congres van 1851 in Brussel.
In 1853 richtte hij het Toneel der Volksbeschaving op in Brussel. Hij fungeerde er als auteur, directeur, regisseur en acteur, met naast zich Peter Benoît als componist en dirigent. In 1858 verenigde hij zich met zes andere Brusselse toneelkringen tot Vlaemsch Tooneelverbond, projekt dat al het jaar daarop ten onder ging, door gebrek aan middelen.
Het belang van Kats ligt hierin dat hij steeds de sociale strijd en de Vlaamse strijd aan elkaar gekoppeld heeft. De taalstrijd zag hij in de eerste plaats als een sociale strijd.
Publicaties
- De Goede Vrydag (1835)
- Den verlichten boer (1835)
- Klaes Lyden (1835)
- Nieuwjaerswensch aen mynen evenaesten (1836)
- De gelukkige volksplanting (1836)
- De voorbereyding der kiezing aen de herberg, of de vergelyking van den bermhertigen Samaritaen (1836)
- De vyanden van het licht (1836)
- Het aerdsch paradys, of den zegeprael der broederliefde (1836)
- Belgische Volksalmanak (jaren 1836 tot 1843)
- Antwoord op een naemloos lasterschrift tegen de meetings of volksvergaderingen in Belgiën (1840)
- Het Boek des Volks. Maendelykjschen weêrgalm der Vlaemsche meetings en der democratische grondstellingen, Brussel, J. Kats, April-Mei 1840.
- Volkshandboekje (1842 en 1843)
- Volksgedichten (1851)
- Pier LaLa (1854)
- De Belgische natie (1856)
- De armen van Parys (1857)
- De vrek (1857)
- Werk en Kapitaal (1872)
- Belgische Volksalmanak (1874 en 1875)
Kats publiceerde of was redacxteur van de volgende kranten:
- Uilenspiegel,
- De Volksvriend,
- Pierlala,
- De Wekker,
- De Weergalm der Belgische Meetings,
- De Waerzegger.
Literatuur
- Julien KUYPERS, Jacob Kats, agitator, Brussel, 1930.
- Jacques WILLEQUET, La vie tumultueuse de l'abbé Helsen, Brussel, 1956.
- J. DHONDT e.a., Geschiedenis van de socialistische arbeidersbeweging in België, 1960.
- Nico WOUTERS, Jacob Kats, in: Nieuwe Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt, 1998, blz. 1679.