Historisme (architectuur)

Het historisme in de architectuur is een stroming die terugblikt op het verleden en decoraties ontleent aan diverse vroegere stijlperioden.

Rijksmuseum rond 1900

In de 19e-eeuwse beeldende kunst bestond er geen dominante, allesomvattende stijl. Door de bloei van de wetenschap en de kunstgeschiedenis ontstond er een stimulans om oude stijlen te doen herleven, wat resulteerde in historiserende vormgeving.

Ook in de architectuur was in de 19e eeuw sprake van historiserende vormgeving. De techniek had een enorme ontwikkeling doorgemaakt maar dat vertaalde zich desondanks niet naar een nieuwe vormgeving. Men kon immers kiezen uit de complete architectonische erfenis.

Zo ontstonden verscheidene neostijlen, zoals:

• Neogotiek
• Neoromaans
• Neoclassicisme
• Neorenaissance

Waar men daar echter nog probeerde zo veel mogelijk historisch stijlgetrouw te werken, werd dit in de latere 19e eeuw losgelaten. Dit resulteerde in de

• Eclectische stijl.

Het kantoor van de Bataafse Petroleum Maatschappij in Den Haag, ontworpen door de gebroeders M.A. en J. van Nieukerken (1917)

In de steden ontstond door deze lukrake stukjes geschiedenis een stijlpluralisme, er waren allerlei gebouwen in verschillende stijlen die door elkaar stonden. Men probeerde echter binnen een gebouw niet af te wijken van een bepaalde stijl. Een voorbeeld is architect Pierre Cuypers die gebouwen als het Centraal Station en Rijksmuseumgebouw in Amsterdam ontwierp.

Begin 20e eeuw werd het historisme doorbroken door de jugendstil (die overigens ook veel historiserende elementen bevatte) en, in Nederland, het rationalisme van H.P. Berlage en het traditionalisme.

Aanvankelijk werd er door architectuurhistorici veel kritiek geleverd op met name de architectuur uit de tweede helft van de 19e eeuw (de 'lelijke tijd'). Het was onoorspronkelijk en er bestond geen scheppend vermogen. Inmiddels (begin 21e eeuw) wordt het gezien als een reactie op de ingrijpende veranderingen en ontwikkelingen van de 19e eeuw.