Hervormde kerk (Schermerhorn)

Het gedenkbord met afbeeldingen van de vorige kerk en de bouw van de huidige kerk.

De oudst bekende kerk was een kapelkerkje waarvan bekend is, dat hij er reeds in 1520 stond. Deze werd mogelijk in 1526 tot kruiskerk vergroot. De kerk viel onder de kerk van Schermer. Ook na de reformatie behoorde de kerk tot die van Schermer, maar in 1620 werd deze situatie opgeheven en werd de kerk van Schermerhorn verzelfstandigd. In 1612 werd de kerk tijdens een zware storm grotendeels verwoest om twee jaar later als nieuw te herrijzen. Deze kapel staat mogelijk afgebeeld op een gedenkbord, die boven de torendeur in de huidige kerk is aangebracht.

In 1634 werd de oude kerk afgebroken, om vervangen te worden door de huidige kerk. Op het gedenkbord staat vermeld dat iedereen die kon helpen, dat heeft gedaan. Het dorp hief ook extra belastingen op onder andere bier, graan en turf. Hierdoor werd er ongeveer 50.000 gulden door de inwoners zelf betaald voor de nieuwe kerk. De eerste steen werd op 12 juni 1634 gelegd. De gebrandschilderde ramen werden zeer kort na de bouw, of misschien zelfs nog tijdens de bouw, geplaatst. Op 19 december 1635 was de bouw zover gevorderd dat de eerste kerkdienst gehouden kon worden. De nieuwe kerk werd gebouwd ten tijden van het droogvallen van de Schermer. Ondanks dat de twee grote meren die rondom Schermerhorn lagen nu drooggevallen waren (de Beemster was reeds in 1612 drooggelegd) bleef scheepvaart een grote bron van inkomsten, hierdoor was Schermerhorn een rijke plaats.

In 1952 werd het dak geheel gerestaureerd.[1] In de kerk valt het maritieme verleden van Schermerhorn op, in de torenspits valt een gestileerde harpoenspits te herkennen, scheepsmodellen hangen in de kerk en, in de grafstenen zijn schepen te herkennen.

In 2016 bleek dat stichting Oude Hollandse Kerken, toenmalig eigenaar, de renovatie van de kerk niet kon bekostigen.[2] Zij verkocht in juli dat jaar de kerk aan Stadsherstel Amsterdam, die wel in staat was een grote renovatie te bekostigen.[1] Stadsherstel heeft de kerk na de renovatie in gebruik genomen als trouwlocatie. De kerk wordt sindsdien beheerd door de twee stichtingen en de Plaatselijke Commissie. De heropening vond plaats op 18 mei 2017. De kerk werd heropend door commissaris van de Koning van Noord-Holland, Johan Remkes.

De vierkante toren is slank ten opzichte van het schip. De toren is opgesplitst in twee geledingen, waarin een aantal nissen zijn geplaatst. De nissen bestaan uit vierhoekige vlakken, met daarin rondboognissen. In de toren staat een klokkenstoel met klok van François en Pieter Hemony uit 1653. De klok heeft een diameter van 90 centimeter. Een tweede, grotere, klok werd in 1653 door A. Koster gegoten. Het mechanische, maar elektrisch opgewonden, uurwerk is van Eijsbouts en stamt uit 1950. Het schip is een pseudobasilicaal, het dak loopt over de zijbeuken door, schip met vijfzijdig koor. Het koor is voorzien van zeven hoge spitsboogvensters. Op de punt van het koor staat een windvaan in de vorm van een zeilschip.

De zuidelijke gevel bestaat uit zes traveeën met daartussen steunberen welke door een waterlijst verbonden zijn. Deze waterlijst loopt onder de vensters door en over de steunberen heen. De deur, met trap, in deze zijgevel is nieuw.

Tot 2016 zaten voor de ramen speciale metalen rekken om te voorkomen dat voetballen de gebrandschilderde ramen konden beschadigen. In plaats van rekken staan er nu voorzetramen van gehard glas om de ruiten te beschermen.

Uit de tijd van de bouw stammen de preekstoel, het doophek, de banken, de vijf herenbanken en het tochtportaal. De lezenaar, de doopbekkenhouder en de zeven koperen kroonluchters zijn uit de 17^e eeuw, een preciezere datering is niet bekend. Van een aantal interieuronderdelen is een precies jaar bekend, waaronder: tiengebodenbord uit 1622, ordonnatiebord uit 1659 en een van de twee scheepsmodellen is uit 1663.

Op een van de trekbalken in het middenschip staat de naam Jan Janszoon Vijselaer en het wapen van Edam. Van Vijselaer is bekend dat hij meester-timmerman was in Edam. Daar was hij ook betrokken bij de bouw van de westelijke kap van de Grote Kerk.

De vloer van de kerk is verhoogd ten opzichte van het straatniveau, dit diende als extra veiligheid bij storm en hoog water en mogelijk ook om het begraven van overledenen in grondwater te voorkomen. De vloer is bedekt met zerken. Bij de restauratie in 2016 zijn kapotte zerken verwijderd en werden de bruikbare stenen tijdelijk opgeslagen. Onder de stenen kwamen poeren tevoorschijn die van stenen zijn gemakt die niet bij de bouwperiode van de kerk passen. Mogelijk zijn de stenen hergebruikt. Onder de huidige zerkenvloer ligt vloerverwarming. Een aantal zerken is voorzien van huismerken. In de deur tussen de kerkzaal en de hal onder de toren zijn ook huismerken aangebracht, de reden waarom is onbekend. Deze deur is vanwege de merktekens behouden tijdens de renovatie.

Omdat het gebouw niet langer als kerk in functie is, werden bij de restauratie de consistorie en de diaconie verbouwd tot andere ruimtes, respectievelijk cateringruimte en toiletruimte. Ook zijn de tongewelven, in samenspraak met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, geïsoleerd.

Het orgel stamt uit de tweede helft van de 18^e eeuw en wordt aan Jacob Courtain uit Emmerik toegeschreven. Het werd in 1879 in de kerk geplaatst. Het pijpwerk is ouder dan de orgelkas.

De muren zijn opnieuw geschilderd, nu met speciale verf om afbladderen en zoutschade te voorkomen.

• Een bijna identieke preekstoel stond in de Grote Kerk van Purmerend. Die preekstoel werd in 1640 gemaakt door de Amsterdamse beeldhouwer Jan Dirckz. Beltsnijder.

• 
  Preekstoel
• 
  Het orgel
• 
  Trekbalk met naam van Jan Janszoon Vijselaer en het wapen van Edam.

• De Grote Kerk van Schermerhorn op de website van Stadsherstel Amsterdam

Bron

• Groot, Arie de, e.a., winter. De Grote Kerk van Schermerhorn. Oude Hollandse Kerken 2016.

Referenties