Henri van de Velde

Van de Velde studeerde bij H.M. Krabbé en in München, Parijs en Florence. Hij woonde en werkte onder andere in Amsterdam, Laren, Blaricum, Amsterdam, Vreeland en Abcoude. In 1929 liet hij de boerderij De Zeven Linden in Blaricum door architect Wouter Hamdorff verbouwen tot atelierwoning. Hij schilderde, tekende, aquarelleerde, etste en lithografeerde. Van de Velde was lid van de kunstenaarsgezelschappen St. Lucas en Arti et Amicitiae te Amsterdam.

Zijn motieven waren aanvankelijk dieren, later legde hij zich steeds meer toe op het symbolisme, met vooral Bijbelse en mythologische figuren. Hij had grote belangstelling voor de techniek van het schilderen en verdiepte zich onder andere in de chemische samenstelling van verf van middeleeuwse kunstenaars om hun realistische toets te kunnen benaderen. Hij zette zich sterk af tegen het modernisme en het futurisme. Hij vond dat de kunst zich daarmee vervreemdde van het volk en steunde daarom ook de Duitse acties tegen de Entartete Kunst. Hij werd lid van de Nationaal-Socialistische Beweging (NSB).

In de aanloop naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog vervaardigde hij twee schilderijen, De nieuwe Mensch en Engel der Gerechtigheid, die beiden het gedachtegoed van het Nationaalsocialisme propageerden. Kort na de Bevrijding werd Van de Velde gearresteerd en geïnterneerd in het Bewarings- en verblijfskamp Laan 1914 te Amersfoort. In 1946 werd hij voorwaardelijk vrijgelaten, in 1948 werd dit omgezet in een definitieve invrijheidstelling. Daarna heeft hij nog geschilderd en geëxposeerd, maar werd door de kunstwereld genegeerd en door het grote publiek vergeten.

Van de Veldes bekendste werk is het schilderij De Nieuwe Mensch, een groot magisch-realistisch doek van 2,30 bij 1,75 meter, waarop hij de ideologie van de nazi's verheerlijkte. Op dit doek liet hij een gespierde man met ontbloot bovenlijf naar de toekomst kijken, met in zijn rechterhand een zwaard met vlammen. Het toont de nieuwe, fascistische mens met onder zijn voeten het skelet van de Verlichting en het rationalisme en de vertrapte boeken van Marx, Voltaire en Darwin, strijdend tegen kapitalisme en communisme en op weg naar een Nieuwe Orde.

Hij maakte het schilderij rond 1939 in opdracht van de NSB'er Pieter van Leeuwen Boomkamp, die het in 1940 cadeau deed aan Anton Mussert. Deze hing het doek in zijn werkkamer in het NSB-hoofdkantoor in Utrecht. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het doek voor diverse propagandadoeleinden van de NSB gebruikt. Daarbij werd beweerd dat het schilderij al in 1933 speciaal voor Mussert was gemaakt, om hem en de schilder te profileren als figuren die al vroeg het nationaalsocialistische licht hadden gezien.

Na de oorlog werd aangenomen dat het schilderij verloren was gegaan bij de plundering van het NSB-kantoor. In november 2003 dook het echter weer op bij een Belgische kunsthandelaar. Het werd aangekocht door het Rijksmuseum Amsterdam, waar het tussen 30 mei en 13 juni 2007 tentoon werd gesteld in de afdeling Nederlandse geschiedenis. Het zou deel gaan uitmaken van de vaste presentatie van de 20e eeuw na de heropening van het gerenoveerde hoofdgebouw van het Rijksmuseum in 2010. Echter gaf het volgens het Rijksmuseum Amsterdam niet voldoende de tijdgeest weer.

• Info De Nieuwe Mensch op website Rijksmuseum
• Info De Nieuwe Mensch op website /Geschiedenis