Grote Kerk (Hoorn)

Grote kerk gezien vanuit het zuidwesten tekening C.Pronk 1727

Praalgraf van Pieter Florisse

Schilderij van Johannes Bosboom met daarop de Boterhal en het losstaande klokhuis van de voormalige Grote Kerk.

De kerk werd van 1881 tot 1883 gebouwd, naar een ontwerp van Constantijn Muysken, ter vervanging van de veel grotere kerk op dezelfde plaats die in 1878 na blikseminslag was afgebrand. Op zijn beurt was die kerk zelf een ingrijpend vernieuwde kerk (onder andere een nieuwe voorgevel) uit 1842 naar een ontwerp van Karel Georg Zocher (1796-1863).

De voorganger – een middeleeuwse kerk voor de reformatie aan sint Cyriacus gewijd, die een beetje op de Haarlemse oude Bavo leek – was op 3 augustus 1838 afgebrand na een ongeluk met een vuurpot van een loodgieter op het dak, waarbij alleen de buitenmuren nog deels waren blijven staan. Uit de resten werd onder andere nog wel een marmeren plaat met een voorstelling van de Slag in de Sont, die eerder deel uitmaakte van het praalgraf van Pieter Florisse, gered.

In de toren van de middeleeuwse kerk bevond zich tot de brand van 1838 een klokkenspel van Pieter Hemony gegoten in 1671. Al eerder in 1531 goten Geert van Wou en Johan ter Stege een grote uurslagklok die tot de brand van 1838 in de toren heeft gehangen. Ze had als opschrift: Ick Jhesus waerachtig – Seg in Heeren machtich – Dat ghi bliven eendrachtig – Doet ghi dat – Soe sal ju stat – Wel staen in freden – Doe men schreef MCCCCC ende XXXI daerbij – Doe goten Geert van Wouw, Johan ter Stege mij. Daarnaast goot Geert van Wou in Kampen in 1532 een automatisch spelende voorslag die het slaan van de uren aankondigde met 10 klokken. In 1569 werden er twee klokken van Geert van Wou verwijderd en kwamen er vier klokken van Peeter van den Gheyn uit Mechelen bij. In 1601 kwam er een nieuwe uurwerkinstallatie met speeltrommel (die later ook dienstdeed op de klokken van Hemony) en werden de klokken uitgebreid door Hendrick van Meurs in Utrecht met nog eens vier klokken. Enkele jaren later in 1603 en 1605 leverde Cornelis van Ammerooy, klokkengieter in Amsterdam, enkele klokken en ook werden er rond 1650 klokken besteld in Enkhuizen bij Coenraad Splinter die mogelijk voor het speelwerk bestemd waren. Vanaf 1601 zijn er ook berichten over een beiaardier die de klokken op een klavier kon bespelen. De stemming van al deze klokken van verschillende gieters zal verre van zuiver zijn geweest omdat klokkengieters uit die tijd niet in staat waren klokken zuiver af te stemmen. De gebroeders Hemony waren de eersten die in 1642 een zuiver gestemd carillon konden leveren met hulp van jonkheer Jacob van Eyck, en hun roem zal ook in Hoorn zijn doorgedrongen. Het spel dat Pieter Hemony in 1671 leverde, wordt dan ook in de literatuur een van de fraaiste werkstukken van zijn hand in Noord-Holland genoemd. Dit carillon ging bij de brand in 1838 geheel verloren. De kerk werd hierna in de vorm van een Griekse tempel herbouwd. Dit ontwerp van Zocher brandde in 1878 na blikseminslag ook af maar bevatte geen carillon. De luidklokken gingen wel verloren, deze waren afkomstig uit het klokhuis dat tegenover de kerk naast de boterhal stond.

Overzicht Waag en de toren van de Grote Kerk met oorspronkelijke spits

De spits van de huidige toren, gebouwd in 1883 naar het ontwerp van Constantijn Muysken, werd wegens bouwvalligheid in 1936 afgebroken en rond 1938 werd de toren van een nieuwe grotere klokkenkamer en onversierde spits voorzien. Achter de galmborden bevindt zich nu een beiaard van klokkengieter A.H. van Bergen uit Heiligerlee die in de plaats kwam van de door de Duitsers tijdens de Tweede Wereldoorlog gevorderde klokken uit 1939 eveneens gemaakt door Van Bergen. Van deze vooroorlogse beiaard zijn 14 klokjes behouden gebleven en deze keerden na de oorlog in Hoorn terug. De vooroorlogse beiaard was echter veel lichter (in A) dan de huidige beiaard (in Es). Het spel raakte echter rond begin jaren zestig van de 20e eeuw in verval en na jaren van zwijgen kwam er in 1974 een automatisch spel aangedreven door elektromagnetische hamers bestuurd door een ponsband. Zowel het stokkenklavier als de speeltrommel uit 1939 werd hierbij verwijderd en zijn hierna verdwenen. In 1991 werd de beiaard onder advies van klokkendeskundige Jaap van der Ende gerestaureerd en aangevuld tot vier octaven met klokken van Eijsbouts uit Asten waarbij de Van Bergenklokken als dat mogelijk was herstemd werden of vervangen door gelijkvormige kopieën. Er kwam weer een fraai stokkenklavier zodat nu ook een beiaardier het spel weer kon bespelen. Later kwam er ook nog een grote nieuwe klok (Bes⁰) die nu de uren slaat en op het pedaalklavier is aangesloten als lage G⁰. De elektromagnetische hamers voor automatisch spel worden tegenwoordig door een computer aangestuurd. De stadsbeiaardier maakt hiervoor de arrangementen en bespeelt de klokken op donderdag van 17 tot 18 uur en op de derde zaterdag van de maand van 16:00 tot 16:45u. In de zomermaanden organiseert de vereniging 'Het Carillon te Hoorn' een aantal zomeravondconcerten op woensdagavond om 19:30u waarvan een jaarlijks een boekje wordt uitgegeven.

De kerk is ingeschreven in het rijksmonumentenregister onder nummer 333542.

• Lijst van rijksmonumenten in Hoorn (plaats)

• C.J. Stins, Geschiedenis van Hoorns klokken en beiaarden, uitgave oktober 1946
• C.C. Vlam, 'Hoornse organisten en klokkenisten van het midden van de 15e eeuw tot het einde van de 18e eeuw'. In: West-Frieslands oud en nieuw – 21e bundel van het Historisch Genootschap Oud West-Friesland, 1954, pp 68-88.
• C.N. Fehrmann, De Kamper klokgieters – hun naaste verwanten en leerlingen, Kampen 1967, proefschrift
• Rinus de Jong, André Lehr & Romke de Waard, 'De zingende torens van Nederland', losbladige uitgave, Nederlandse Klokkenspel-Vereniging, 1970.
• Artikel over restauratie van het carillon in Westfries Weekblad, 2 juli 1991

• Informatie over rijksmonumentnummer 333542
• De Grote Kerk op ReliWiki
• 'Vereniging het Carillon te Hoorn'
• Bastian Fuchs bespeeld de beiaard in 2014 muziek van Mozart.

	Kerken in Hoorn
Apostolisch Genootschap · Bonifacius · Ceciliakapel · Doopsgezinde Kerk · Dorpskerk · Eikstraatkerk · H.H. Engelbewaarderskerk · Foreestenhuis · Grote Kerk · Michaëlskerk (Tapijtkerk) · Michaëlskerk (Plantage) · Kapel Dijk en Duin · Koepelkerk · Koninkrijkszaal · Lourdeskapel · Lutherse kerk · Mariakapel · Gereformeerde Vrijgemaakte Kerk · Sint Maartenskerk · Martinuskerk · Nieuw-Apostolische Kerk · Noorderkerk · Het Octaaf · Oosterkerk Gesloopte schuilkerken: De Drie Kalfjes · De Drie Tulpen · Het Klooster · Het Witte Lam · In de Roohand

Zie de categorie Grote Kerk, Hoorn van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.