Gevlekte hyena

De gevlekte hyena is de grootste hyenasoort. Met zijn verwanten, de aardwolf (Proteles cristatus), de gestreepte hyena (Hyaena hyaena) en de bruine hyena (Parahyaena brunnea), deelt hij uiterlijke kenmerken die karakteristiek zijn voor een hyena: een sterk aflopende rug met rechtop staande manen, korte brede kaken en stevige schouders. De gevlekte hyena is sterk gebouwd met een korte tot middellange, borstelige staart. De oren op de korte, brede kop zijn groot en afgerond.

De vacht is kort en bruin tot grijzig geel van kleur. Oudere dieren zijn lichter gekleurd dan jongere. De onderzijde van het lichaam en de borst zijn lichter gekleurd. De onderste helft van de poten zijn meestal zwart. Over het lichaam, de nek en de poten verspreid liggen onregelmatig zwarte vlekken, die vervagen naarmate het dier ouder wordt. Deze gevlekte vacht biedt hem enige camouflage tussen de lage begroeiing op de savanne. De manen zijn kort en borstelig en lopen over het onderste deel van de nek en de schouders. De staart heeft een zwarte punt. De snuit is donkerbruin van kleur.

De gevlekte hyena heeft een kop-romplengte van 100 tot 180 cm, een staartlengte van 25 tot 36 cm en een lichaamsgewicht van 40 tot 90 kg. Volwassen vrouwtjes zijn over het algemeen groter dan volwassen mannetjes. Vrouwelijke hyena's hebben een sterk vergrote clitoris, die doet denken aan een penis. De clitoris heeft zelfs een voorhuid en kan worden verlengd. Daarom werd vroeger geloofd dat hyena's tweeslachtig waren. De mannelijke eigenschappen van hyenavrouwtjes worden toegeschreven aan een grote hoeveelheid testosteron in hun lichaam. Vrouwtjes hebben soms zelfs meer testosteron in hun lichaam dan mannetjes.

De gevlekte hyena heeft een kenmerkende telgang, een eerder zeldzame manier van manier van lopen onder dieren.

Gevlekte hyena, Nationaal park Kruger

De gevlekte hyena komt over een groot gedeelte van Afrika ten zuiden van de Sahara voor, van woestijnen tot open bossen, en van droge steppen tot hooggelegen heidegebieden. Hij mijdt de dichte wouden. De meeste dieren leven op open savannes met een grote hoeveelheid aan herbivoren. De gevlekte hyena is overwegend 's nachts actief. Aan het eind van de 19e eeuw is de soort uitgeroeid in het grootste deel van Zuid-Afrika.

Gevlekte hyena

De gevlekte hyena leeft in groepen, die clans worden genoemd. De grootte van een clan is afhankelijk van het voedselaanbod. Op de savanne, waar het voedselaanbod groot is, zullen de clans groter zijn (35 tot wel 80 dieren) dan in de voedselarme woestijn (hooguit tien dieren). Ook territoria zijn afhankelijk van het voedselaanbod, met kleinere territoria in voedselrijkere gebieden. De individuen jagen vaak apart, maar komen samen als dat nodig is, bijvoorbeeld om het territorium te beschermen.[2]

Een clan bestaat uit enkele verwante wijfjes en hun jongen en er geldt een strikte hiërarchie, waarbij de vrouwtjes (die groter en agressiever zijn dan de mannetjes) dominant zijn. Mannetjes zijn onderdanig aan de vrouwtjes en leven aan de rand van de clan. Ze gaan de vrouwtjes meestal uit de weg, behalve als deze in oestrus zijn. Als de hyena's coalities willen vormen met hun verwanten, begroeten ze elkaar door aan elkaar te snuffelen. Als ze een coalitie willen vormen, vergroot hun clitoris; het snuffelen wordt dan gebruikt om de andere vrouwtjes te mobiliseren. Vroeger werd gedacht dat onderdanige hyena's hiermee hun eerbied toonden aan de hogeren in rang.[2]

Karakteristiek zijn de schreeuwende, jankende en 'lachende' geluiden van de gevlekte hyena. Een luide, herhalende jank kan vooral 's nachts worden gehoord, tot op een afstand van vijf kilometer. Deze roep brengt hij voornamelijk voort tijdens het lopen, waarbij het dier zijn hoofd laag houdt. De geluiden dienen onder meer om soortgenoten te waarschuwen voor gevaar, het attenderen op een prooi en het tonen van onderworpenheid aan hogergeplaatste soortgenoten.

De gevlekte hyena verblijft met de groep in een of meerdere zelfgegraven holen. Soms worden ook grotten of holle ruimten tussen rotsen gebruikt. Deze holen zijn soms al enkele eeuwen in gebruik.

Gevlekte hyena's zijn territoriaal en markeren de grenzen van hun leefgebied met een speciale vloeistof uit klieren die naast hun anus liggen. Ze patrouilleren regelmatig en indringers worden fel verjaagd. Het territorium van gevlekte hyena's kan enkele duizenden vierkante kilometers bestrijken. Het centrum van hun territorium wordt gevormd door holen waarin de hyena's zich overdag meestal schuilhouden.

Hyena's en gieren samen

De gevlekte hyena is een opportunistische carnivoor, die zelf op zijn prooi jaagt. Het is een vaardige jager die, jagend in een grote groep, grote prooien zoals kafferbuffels en antilopen kan vellen. De groep put het prooidier uit door het te achtervolgen en te omsingelen. Het is een selectieve jager, die eerder op langzamere, zeldzamere dieren als waterbokken jaagt dan op algemenere, dodelijkere en meer wendbare dieren als zebra's. Vaker gaan gevlekte hyena's alleen op jacht, waarbij ze kleine dieren buit maken zoals ongewervelden, reptielen, knaagdieren en vogels, of afval eten. De gevlekte hyena is ook een aaseter. Hij eet zowel menselijk afval als kadavers en de placenta's van hoefdieren. Ze eten zowel van verlaten kadavers of jagen katachtigen als leeuwen, luipaarden en jachtluipaarden weg van hun gevangen prooien. Tijdens het foerageren kunnen afstanden tot 80 km per nacht worden afgelegd.

Hij heeft extreem sterke korte kaken met grote kiezen, wat hem in staat stelt om botten en taaie huid te eten die andere vleeseters niet kunnen verorberen. Hij kan zelfs het harde schild van een schildpad verbrijzelen en door de huid en botten van dieren als olifanten en neushoorns bijten. Delen die ook de hyena niet kan verteren, zoals haren en pezen, worden in de vorm van braakballen uitgespuugd. Een hyena kan bij één maaltijd wel een derde van zijn lichaamsgewicht aan voedsel naar binnen werken, tot 13 kg per keer. Restjes, als die er zijn, worden soms opgeslagen in een kuil, onder struiken of onder water.

Eerder werd verondersteld dat de gevlekte hyena uitsluitend aas at of prooien roofde van andere dieren. Dat maakte de hyena (onterecht) tot symbool van lafheid. Dit misverstand kwam mede doordat de gevlekte hyena vooral 's nachts jaagt, waardoor zijn jachtmethoden lange tijd slecht bekend waren.

De grootste vijand van de gevlekte hyena is de leeuw. Leeuwen stelen vaak prooien van hyena's en zullen niet aarzelen om hyena's te doden. Jonge hyena's zijn voor een leeuw een niet te versmaden prooi en ook is waargenomen dat leeuwen gevlekte hyena's zonder duidelijke aanleiding van een bepaalde plaats verjagen. Gevlekte hyena's zijn overigens zelf ook behendige en geduchte prooiendieven. Een alleen etende leeuw of een andere grote kat, als een luipaard of een jachtluipaard, zal al snel omsingeld zijn door groepjes gevlekte hyena's die opgewonden jankend om hem heen cirkelen, klaar om een uitval te wagen. Meestal geeft de katachtige dan zijn prooi op en gaan de hyena's er met de prooi vandoor. Hyena's en leeuwen zijn aan elkaar gewaagd: één enkele hyena is voor een leeuw geen partij maar als de hyena's in de meerderheid zijn zal een leeuw er meestal vandoor gaan.

De gevlekte hyena is op dit moment het meest voorkomende en wijdverbreide grote roofdier van Afrika, maar het dier wordt in veel gebieden als ongedierte beschouwd, mede doordat hij ook vee doodt. Hierdoor wordt hij in gebieden met een opkomende veeteelt fel bejaagd en is het aantal in een groot aantal gebieden sterk afgenomen. De gevlekte hyena is zelfs in sommige gebieden al verdwenen, waaronder in het grootste deel van Zuid-Afrika. Vooralsnog komt het dier in een groot gebied voor en wordt hij niet als bedreigd beschouwd.