Executeur
Een executeur (in Nederland naar oud recht executeur-testamentair, in België testamentuitvoerder) is degene die door een erflater bij testament is aangewezen om bepaalde taken op zich te nemen bij de uitvoering van het testament. De aangewezen persoon is niet verplicht de taak op zich te nemen.
De executeur kan voor of met de erfgenamen een deel van de afwikkeling van de nalatenschap uitvoeren. De regels daarvoor zijn opgenomen in het testament en in de wet. In het algemeen bestaat de taak daaruit een beschrijving van de nalatenschap te maken, de goederen van de nalatenschap te beheren, schulden te voldoen, belastingaangiften in te dienen en voor betaling van de aanslag zorg te dragen. Verkoop van goederen is alleen mogelijk met medewerking van de erfgenamen of als dit nodig is om schulden te betalen.
Als het de bedoeling van erflater is dat zaken kunnen worden verkocht zonder medewerking van de erfgenamen (bijvoorbeeld de woning), dan is het nodig dat in het testament een testamentair bewind wordt ingesteld en de bewindvoerder deze bevoegdheden worden toegekend. De functie van bewindvoerder kan worden gecombineerd met die van executeur.
Bij auteurs noemt men degene die na overlijden de auteursrechten beheert de literair executeur. Deze kan bij testament de taak toegewezen krijgen om onvoltooide werken te redigeren en uit te geven.
Nederland
In Nederland bestaat geen verplichting een executeur te benoemen, een erflater heeft de vrijheid dat te doen, bij notarieel testament. Bij benoeming van meerdere executeurs kan een taakverdeling worden vastgelegd. Een erflater kan bevoegdheden, taken en verplichtingen van de executeur binnen de wettelijke grenzen zelf bepalen, ook voor een bepaald goed in de nalatenschap. Gebeurt dat niet, dan gelden de algemene wettelijke bevoegdheden, taken en verplichtingen. In vakliteratuur en populaire artikelen wordt regelmatig gesproken over drie soorten executeurs, ingedeeld naar zwaarte van hun opgaven en bevoegdheden. Het oude recht kende een driedeling: de executeur zonder bezit van de nalatenschap, de executeur met bezit daarvan en de executeur-boedelberedderaar, die de meest uitgebreide bevoegdheden had.[1] Een vergelijkbare indeling bestaat echter niet in het nieuwe erfrecht, dat kent alleen de executeur. Zijn bij testament bijzondere regels gegeven, verschillen zwaarte en omvang van de functie van testament tot testament. Het gaat om de persoonlijke wil van een erflater en de testamentaire bepalingen gelden uitsluitend voor deze erfgenamen en legatarissen, in deze nalatenschap. Werkwijze en beslissingen van een executeur dienen in lijn te liggen met de bedoelingen van erflater.
Als executeur kan erflater een erfgenaam benoemen, een notaris, advocaat of professioneel executeurskantoor, maar het kan ook iemand anders zijn. Enkele groepen personen zijn uitgezonderd. De erflater kan aan een executeur de bevoegdheid toekennen een of meer andere executeurs aan zich toe te voegen of in zijn plaats te stellen; ook mag bepaald worden, dat wanneer een benoemde executeur komt te ontbreken, de kantonrechter op verzoek van een belanghebbende een vervanger kan benoemen. Deze krijgt dan weer de bevoegdheden uit het testament.
Men wordt executeur door aanvaarding van de benoeming in het testament na overlijden van de erflater, daaraan zijn geen regels verbonden. Ook door het uitvoeren van taken die in het testament zijn beschreven, kan formeel worden aanvaard. Voor uitvoering van bepaalde taken heeft de executeur een notariële akte nodig, de verklaring van erfrecht of van executele. Opdracht voor het opmaken van deze akte geeft de executeur na aanvaarding. De beloning kan bij testament worden bepaald, de executeur kan dan de kosten in rekening brengen die in redelijkheid zijn gemaakt, gelet op de toegedachte taak. Er kan ook worden bepaald dat de executeur geen loon in rekening mag brengen, alleen kosten. Wordt in het testament niets bepaald, geldt de wettelijke regel dat de beloning 1% van het vermogen is.
De algemene wettelijke taak van de executeur is de nalatenschap te inventariseren, te beheren en schulden (inclusief legaten) te voldoen.[2] Een executeur moet maatregelen treffen die nadelige gevolgen zoveel mogelijk voorkomen en kan beschikken als dat nodig is voor het betalen van schulden, de nakoming van opgelegde testamentaire lasten of voor het normale beheer.[3][4][5] Het is niet de taak van de executeur de nalatenschap te verdelen. Bij testament kan worden afgeweken van de wettelijke taken; er kunnen bijzondere regels worden gegeven, de taken kunnen ruimer of beperkter worden vastgesteld, er kunnen testamentaire lasten worden opgelegd. Op grond van de Successiewet is de executeur verplicht de aangifte erfbelasting namens de erfgenamen te doen en de aanslag te betalen.[6][7] De executeur is hoofdelijk aansprakelijk voor de verschuldigde erfbelasting.[8][9]
Aard en omvang van het werk zijn afhankelijk van het testament, de grootte en ingewikkeldheid van de nalatenschap, het aantal erfgenamen en legatarissen en het feit of er internationale aspecten zijn. Taken kunnen bijvoorbeeld zijn het afwikkelen van de administratie, opzeggen van contracten, opheffen van social-media-accounts, het verkopen van bezittingen om schulden te voldoen en het afgeven van legaten. Wensen omtrent de lijkbezorging konden onder het oude erfrecht in een testament worden opgenomen, onder het nieuwe recht niet meer. Benoeming van een zogenaamde begrafenisexecuteur is daarom nu niet meer rechtsgeldig.[10]
De wet bepaalt dat de executeur zoveel mogelijk in overleg treedt met de erfgenamen maar dit kan door de erflater worden uitgesloten. De erflater kan bepalen dat de executeur toestemming van de erfgenamen nodig heeft voor verkoop van (bepaalde) goederen uit de nalatenschap om schulden te voldoen. Is in het testament een executeur benoemd die tot taak heeft de goederen te beheren, dan kunnen erfgenamen niet zonder zijn medewerking over de goederen beschikken. Erfgenamen kunnen alleen handelen als daarvoor van de executeur toestemming is gekregen. Deze regel geldt ook vóór aanvaarding van het executeurschap en vervalt als niet wordt aanvaard.
De executeur moet aan een erfgenaam alle door deze gewenste inlichtingen omtrent de uitoefening van zijn taak geven. Een executeur wiens bevoegdheid tot beheer van de nalatenschap is geëindigd, is verplicht aan degene die na hem tot het beheer bevoegd is, rekening en verantwoording af te leggen, op de wijze als voor bewindvoerders is bepaald.
De taak van executeur kan door de erflater worden gecombineerd met die van testamentair bewindvoerder, ook hier is de uiterste wil van erflater over bevoegdheden en verplichtingen doorslaggevend.
Als een executeur de benoeming niet aanvaard en er is geen reserve-executeur aangewezen, is de juridische situatie gelijk aan die, dat geen executeur is benoemd. De erfgenamen kunnen en mogen dan alleen gezamenlijk beschikken, waarbij niet het principe van de meerderheid geldt maar dat van de gezamenlijkheid of unanimiteit. De erfgenamen kunnen gezamenlijk iemand machtigen het werk namens hen te doen, de boedelgevolmachtigde. Dat kan een van de erfgenamen zijn, of iemand anders. De taken en bevoegdheden die een gemachtigde worden gegeven en de tarieven die deze mag rekenen, kunnen de erfgenamen vastleggen.